27737 IMG43

XXXVIII IRYKA MISTYCZNA

sktego. zawsze będą usprawiedliwione. Zyskują aprobatę moja k czyn owego Kaimity zapisany w Genezis z Ducha, który ..gryzł mózg i ocierał usta krwawe włosami swojego młodszego brata" (s. 27) *°.

Moralność genezyjska jest moralnością rewolucji. Rewolucji nieustannej, zawsze natychmiast niszczącej nowe, wypracowane formy, nowy, ledwo ustalony porządek.

Ważność „Genezis z Ducha''. Tekst ważny był nie tylko jako pierwsza chronologicznie usystematyzowana próba wykładu idei mistycznych Słowackiego. Dlatego także, iż ktoś, kto chciałby zrozumieć założenia systemowe jego twórczości filozofującej, już w tym utworze odnajdzie je w pełni. Mimo, że Genezis z Ducha opowiada dzieje świata z epoki poprzedzającej narodziny człowieka, to sformułowane w tym dziele prawa rozwoju ducha i form mają moc obowiązującą także dla całej przeszłej i przyszłej historii ludzkości. Podstawowe zasady „wiary widzącej", objawione w Genezis z Ducha, w późniejszych pismach Słowackiego nie ulegną zmianom.

III. LIRYKA MISTYCZNA

Sprawa Towiańskiego. Przystąpienie Słowackiego do Koła, a zwłaszcza jego późniejsze spory z towiańczykami to tematy, które znalazły odbicie w wielu wierszach. Jeden tylko z nich, wyznanie wiary Tak mi Boże dopomóż był drukowany za życia poety, od razu w lipcu 1842 r. Spotkał się z żywym przyjęciem, parodiowano go w „Pszonce", z zachwytem powitał go Krasiński '. To wyznanie wiary, pokory i miłości, składana przed

¹⁰ W pierwszej redakcji tekstu pojawił się tu nie Kaimita, lecz Ugolin — za Boską Komedią Dantego.

¹ Zygmunt Krasiński, list do Delfiny Potockiej z 4—5 stycznia 1843, w: Listy do Delfiny Potockiej, oprać. Zbigniew Sudol-ski. Warszawa 1975, t. I, s. 674.

Chrystusem modlitwa. Ale już w tym utworze, pisanym pod bezpośrednim wrażeniem rozmowy z Towiańskim i odzwierciedlającym przełom duchowy poety mocno brzmią słowa zapowiadające własną, wyjątkową rolę w dziele zmartwychwstania ludzkości i ojczyzny: „kto żyw — pójdzie za mną” (s. 4) —jak za Chrystusem; głos poety-Słowackiego będzie głosem Boga — i ojczyzny.

W innych polemicznych wierszach Słowacki szydził z sek-ciarskiej atmosfery Koła, atakował dążności uważane za prorosyjskie, występował przeciw Mickiewiczowi i Towiańs-kiemu. Jako utwory mniej ważne w jego twórczości mistycznej zostają w antologii pominięte.

Mistyczny ton. Jednorodność późnej twórczości Słowackiego wyraża się w tym także, iż zacierają się nie tylko podziały gatunkowe, lecz i granice między wierszami różnego stylu — liryką patriotyczną, refleksyjną, okolicznościową... Pojęcie „wiersz” ma tu znaczenie szczególne. Były to z reguły nie utwory ukończone, o zamyślonej z góry kompozycji, lecz raczej fragmenty liryczne, ułomki większych całości lub coś w rodzaju notat lirycznych, marginaliów. Różnią się bardzo od tego, co normalnie nazywamy utworem lirycznym, więc dziełem zamkniętym, poddanym rygorom integralności własnej albo cyklu, do którego należy. Spoza wszystkich przebija ów duchowy ton, znamionujący wówczas Słowackiego widzenie świata, wszystkie są podporządkowane jedynie wspólnemu systemowi przekonań. Można spośród nich wyodrębnić i połączyć w formalną całość cykl utworów o zbliżonej tematyce, w wierszowanej formie przedstawiających genezyjskie dzieje ducha; wydawcy Dzieł wszystkich nadali im wspólny tytuł [Próby poematu filozoficznego]. Traktuje się je jako szczególną formę wykładu, próbę innego tylko zapisu tych samych idei, które są rozproszone we wszelkich, także pisanych prozą, fragmentach filozoficznych.