28705 PwTiR100

198 Rozdział 8

odpowiednio osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Do lej ostatniej kategorii należy Skarb Państwa, przedsiębiorstwa państwowe, banki państwowe, szkoły wyższe, PAN, gminy i inne jednostki samorządu terytorialnego, spółdzielnie, spółki akcyjne, spółki z o.o., stowarzyszenia, fundacje oraz szereg innych jednostek organizacyjnych, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. W zasadzie osobowość prawna jest uzyskiwana z chwilą wpisu do właściwego rejestru. Tym rejestrem jest z reguły Krajowy Rejestr Sądowy, funkcjonujący od 1 stycznia 2001 r. Po zmianie w 2003 r. k.c. przewiduje, że do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych. Tym samym ustawowo został pozytywnie rozstrzygnięty problem istnienia tzw. niepełnych (ułomnych) osób prawnych. Takimi podmiotami są w szczególności spółki osobowe (jawne, partnerskie, komandytowe i komandytowo-akcyjne), jako że zgodnie z kodeksem spółek handlowych z 2000 r. taka spółka może we własnym imieniu nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana oraz prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą. Są to samodzielne podmioty stosunków cywilnoprawnych.

Zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne oraz niepełne osoby prawne mają tzw. zdolność prawną, gdyż mogą być podmiotami praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego. Każdy człowiek ma tę zdolność od chwili urodzenia. Oczywiście omawiana zdolność w wypadku osób prawnych i niepełnych osób prawnych nie obejmuje praw i obowiązków rodzinnych oraz innych dotyczących jedynie ludzi.

Czym innym jest zdolność do czynności prawnych, tj. zdolność do nabywania praw i obowiązków cywilnoprawnych przez własne działania. W wypadku ludzi zdolność ta zależy od wieku oraz ewentualnego całkowitego lub częściowego ubezwłasnowolnienia na podstawie orzeczenia sądu. Osoby do lat 13 oraz osoby całkowicie ubezwłasnowolnione nie mają zdolności do czynności prawnych. Tę zdolność ograniczoną mają małoletni, którzy ukończyli 13 lat, oraz osoby pełnoletnie ubezwłasnowolnione częściowo. Pełną zdolność do czynności prawnych uzyskuje się z chwilą uzyskania pełnoletności. Natomiast zdolność do czynności prawnych osób prawnych nie podlega takim uwarunkowaniom. Każda osoba prawna działa przez swoje organy (dyrektora, zarząd itp.) w sposób przewidziany w ustawie i opartym na niej statucie. Znajduje to odpowiednie zastosowanie do niepełnych osób prawnych. W razie ich niewypłacalności odpowiedzialność subsydiamą ponoszą ich członkowie (wspólnicy).

Trzeba dodać, że przepisy k.c. uważają obecnie za konsumenta osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Ta kodeksowa definicja konsumenta jest w istocie bliska określeniu „klient” stosowanemu przez ustawę w usługach turystycznych z 1997 r.

8.3. Przedmiot stosunków cywilnoprawnych

Przedmiotem stosunków cywilnoprawnych są w szczególności rzeczy. Pod tym pojęciem kodeks cywilny rozumie tylko przedmioty materialne. Muszą być one wyodrębnione z przyrody. Ich wartość majątkowa lub jej brak nie ma znaczenia. Mogą to być przedmioty w stanie pierwotnym lub przetworzonym. Zgodnie z ustawą o ochronie zwierząt z 1997 r. zwierzę nie jest rzeczą. Ustawa ta w sposób szczególny traktuje zwierzęta jako istoty żyjące, zdolne do odczuwania cierpienia i wymaga dla nich ze strony ludzi zapewnienia poszanowania, ochrony i opieki.

Podstawowy podział rzeczy jest dokonywany na rzeczy ruchome (tzw. ruchomości) i nieruchome (tzw. nieruchomości). Do tych ostatnich kodeks cywilny zalicza grunty oraz budynki trwale z gruntem związane i części takich budynków, jeżeli według prawa stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności. Wszystkie inne rzeczy to ruchomości. Spośród innych podziałów rzeczy istotne znaczenie ma zwłaszcza odróżnienie rzeczy podzielnych i niepodzielnych oraz rzeczy oznaczonych co do gatunku i oznaczonych co do tożsamości.

Częścią składową rzeczy jest to wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości bądź przedmiotu odłączonego. To połączenie musi mieć charakter trwały. Tak jest np. co do kół samochodu. Warunkiem jest, by część składowa nie była własnością innej osoby. Od tak rozumianej części składowej trzeba odróżnić przynależność, którą jest rzecz ruchoma potrzebna do korzystania z innej rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem. Rzecz główna i jej przynależność (np. zapasowe koło samochodu) muszą przy tym pozostawać w faktycznym związku i stanowić własność jednej osoby.

Pożytkami rzeczy są przynoszone przez nią dochody. Odróżnia się pożytki naturalne oraz cywilne. Te pierwsze to płody rzeczy oraz inne odłączone od niej części składowe, stanowiące normalny dochód z rzeczy zgodnie z zasadami prawidłowego gospodarowania (np. owoce). Natomiast pożytki cywilne to dochody, jakie rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego (np. czynsz najmu).

Inny niż rzeczy przedmiot stosunków cywilnoprawnych stanowią takie przedmioty materialne, które w świetle prawa nie są rzeczami (kopaliny, ciecze i gazy inne niż kopaliny, zwierzęta domowe i hodowlane, jak również żyjące w stanie wolnym), oraz rozmaite dobra niematerialne. Do tych ostatnich należą różne postacie energii, dobra osobiste (np. wizerunek, nazwisko, firma czyli nazwa, pod którą działa przedsiębiorca, tajemnica korespondencji), dobra intelektualne (np. literackie, naukowe, wynalazki), papiery wartościowe (np. obligacje i akcje) oraz pieniądz jako miernik wartości (a nie w postaci określonych znaków pieniężnych).

Szczególnym przedmiotem stosunku cywilnoprawnego może być przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym. Kodeks cywilny rozumie przez takie