30793 strony98 99

Ośrodek gospodarczy²⁶ jest określany jako podsystem agrofirmy, obejmujący zgrupowane zabudowania i tereny powiązane z nimi funkcjonalnie (tj. podwórze, drogi, wybiegi dla zwierząt, pasy zieleni przeciwpożarowej), albo jako miejsce, w którym są zgrupowane budynki gospodarcze i administracyjne oraz środki pracy. Może on obejmować całość albo większość budynków i budowli związanych z produkcją, zabudowania pomocnicze, mieszkania itp. Ośrodek jako całość oraz jego składniki powinny mieć takie cechy użytkowe, które pozwalają realizować cele agrofirmy zgodnie z zasadą gospodarności. Dlatego decyzja o lokalizacji całości ośrodka gospodarczego jest bardzo ważna, przede wszystkim ze względu na duży wpływ na koszty produkcji (zwłaszcza roślinnej).

Wielkość ośrodka gospodarczego jest mierzona wielkością powierzchni, którą on zajmuje pod zabudowaniami, dróg między zabudowaniami, podwórza, parków i pasów zieleni przeciwpożarowej. Nie powinien on zajmować zbyt dużego obszaru, gdyż uszczupla wtedy powierzchnię ziemi produkcyjnej. Z drugiej jednak strony, zbytnie zagęszczenie zabudowań zwiększa groźbę pożarów i - podobnie jak małe podwórze - utrudnia prace transportowe. Obszar ośrodka zależy głównie od: a) obszaru użytków rolnych, b) produkcyjności ziemi, c) rozmiarów produkcji zwierzęcej, d) technologii produkcji. Nie powinien on zajmować więcej niż 2% powierzchni ogólnej.

Lokalizacja danego ośrodka gospodarczego zależy głównie od wielkości agrofirmy (której jest częścią) i sąsiedztwa zabudowań innych podmiotów gospodarczych. Może być ona skupiona albo rozproszona. Skupienie oznacza przestrzenną bliskość, natomiast rozproszenie oddalenie od siebie ośrodków należących do różnych przedsiębiorstw²⁷. W przypadku lokalizacji skupionej powstają zespoły zabudowań, nazywane osadami lub osiedlami wiejskimi.

²⁶    Ośrodek gospodarczy nazywany jest również zagrodą.

²⁷    Pojęć skupienie i rozproszenie nie należy utożsamiać z rozproszeniem bądź skupieniem zabudowań w ośrodkach gospodarczych.

Każda taka osada składa się z wielu zagród - obiektów o małej powierzchni, z budynków zamieszkanych przez nierolników oraz z budynków zakładów i instytucji świadczących usługi dla ludności. Osada przyjmuje najczęściej formę ulicówki , okolnicy lub wielodrożnicy .

Jedną z ważnych zasad tworzenia i przekształcania zabudowy osiedli wiejskich jest zasada koncentracji zabudowań. Stosowanie tej zasady może ułatwić wprowadzenie ekonomicznie korzystnych usług komunalnych (centralnego ogrzewania budynków, elektryczności, gazu, kanalizacji, wodociągów), socjalnych (żłobków, przedszkoli, szkół, ambulatoriów, aptek, sklepów itp.) i kulturalnych (bibliotek, domów kultury, kin itp.).

Lokalizacja ośrodków gospodarczych agrofirm wielkorolnych jest dokonywana odmiennie niż ośrodków obiektów małorolnych. Wyróżnia się tu ośrodek gospodarczy w ścisłym znaczeniu tego słowa, tj. obejmujący tylko zabudowania gospodarskie, ośrodek mieszkalny (z budynkami socjalnymi i kulturalnymi) i ośrodek gospodarczo-mieszkalny. Ośrodek mieszkalny może być zlokalizowany obok ośrodka gospodarczego albo w pewnym oddaleniu od niego, często stanowi on część osiedla wiejskiego. Idealnym miejscem ośrodka gospodarczego (rozumianego ściśle) agrofirmy wielkorolnej jest geometryczny środek powierzchni użytków rolnych. Wtedy średnia odległość od niego do wszystkich parcel i pól jest najmniejsza. Z tego też powodu przy lokalizacji ośrodka gospodarczego trzeba uwzględnić istniejące drogi, co umożliwia skrócenie transportu wewnętrznego.

Budynki inwentarskie i mieszkalne winny być oddalone od cmentarzy, lecznic zwierząt, obiektów utylizacyjnych. Budynki mieszkalne powinny być " Ulicówka to wieś jednodrożna o zwartej zabudowie skupionej po obydwu stronach drogi. Swoim wyglądem przypomina ulice w mieście.

Okolnica to wieś o zwartej zabudowie skupionej wokół okrągłego lub nieregularnego w kształcie placu.

¹⁰ Wielodrożnica to wieś o chaotycznej zabudowie, nieregularnym przebiegu dróg, przy których zwarcie stują domy i zabudowania gospodarcze.