32147 Obraz5 (13)

Psychologiczne mechanizmy transgresji to procesy motywacyjne, pełniące następujące funkcje: uruchamiają działanie, współ-decydująo wydatkowaniu energii przez człowieka; nadają ogólny kierunek poszukiwaniom wartości; podtrzymują działanie -wpływają na ich trwałość i na to, ile czasu człowiek na nie poświęca.

Procesy motywacyjne powstają wtedy i tylko wtedy, gdy w umyśle człowieka istnieją co najmniej dwie niezależne informacje. Jedna z nich, z reguły, dotyczy stanu typowego (standardowego), druga zaś - stanu aktualnego. Zestawienie tych informacji i wykrycie przez komparator (układ diagnostyczny) rozbieżności uruchamia dopiero motywację. Pojedyncze informacje nie dynamizują człowieka.

J. Kozielecki wyróżnił dwa rodzaje motywacji: 1. homeosta-tycznatypu „napięcie-ulga” (motywacja nasycenia). W momencie deficytu np. pożywienia, bezpieczeństwa rodzi się silne napięcie motywacyjne, a po podjętym działaniu i osiągnięciu celu napięcie ulega redukcji i przynosi ulgę; 2. hetero statyczna, wzrostowa: „napięcie - utrzymanie lub wzmocnienie napięcia” (model spirali). O ile w motywacji homeostatycznej podstawową rolę odgrywają standardy regulacji, o tyle w motywacji wzrostowej ich miejsce zajmują aspiracje. W motywacji hetero statycznej osiągnięcie celu nie prowadzi do nasycenia, lecz podtrzymuje, a nawet czasem podwyższa siłę motywacji (model kuli śnieżnej).

Osobowość jednostki aktywnie wpływa na pozostałe składniki interakcji, jest również przez nie kształtowana. Po pierwsze, zależy ona od środowiska naturalnego i społecznego (rodzina, rozwój moralny). Po drugie, osobowość jednostki jest formowana także przez jej aktywność, szczególnie aktywność tak złożoną, jak działania transgresywne. Po trzecie, osobowość w jakimś stopniu kształtuje samą siebie.

Rola wymiarów osobowości. Istnieją zmienne, które mają wpływ na ocenę i prawdopodobieństwo sukcesu, niepowodzenia i niespodzianki.

Umiejscowienie kontroli (locus ofcontrol):

-    ladzie mający wewnętrzne poczucie kontroli (osobiste osiągnięcia, sukcesy i niepowodzenia w ich odczuciu determinowane są przez czynniki osobowościowe: zdolność, motywacje, własną wiedzę i umiejętności)

-    ludzie mający zewnętrzne poczucie kontroli (według nich sukcesy i niepowodzenia zależą od czynników społecznych, ekonomicznych i materialnych, na które nie mają oni wpływu). Ludzie o wewnętrznym poczuciu kontroli wyżej oceniają szansę powodzenia niż ludzie o poczuciu zewnętrznym. Działania twórcze, ekspansywne podejmowane są częściej przez ludzi z pierwszej grupy. Jest to grupa bliższa koncepcji transgresyjnej człowieka.

Poczucie własnej skuteczności (self-efficacy) prawdopodobnie wiąże się z poczuciem kontroli, jest czasami jedynym wyznacznikiem prawdopodobieństwa osiągnięcia sukcesu. Ludzie o orientacji transgresyjnej mają wyższe poczucie skuteczności niż łudzie o orientacji ochronnej.

We współczesnej psychologii współistnieje wiele koncepcji i wizji osobowości: koncepcje psychodynamiczne, behawiorystyczne, poznawcze, humanistyczne i inne. Dzielimy je na dwie klasy:

-    osobowości jako układ zamknięty; twórcy takich koncepcji opisują zasadniczą strukturę osobowości i jej układy hierarchiczne, odwołują się nawet do analogii anatomicznej (traktują poszczególne cechy psychiczne podobnie jak układy anatomiczne - nerki, serce), nie potrafią jednak wyjaśnić dynamiki i rozwoju osobowości

-    otwarte teorie osobowości; twórcy traktują osobowość jako układ znajdujący się w ciągłej interakcji ze środowiskiem; przy badaniu dynamicznych aspektów osobowości trzeba doceniać jednakjej stałe struktury.

W koncepcji transgresyjnej osobowość jest układem otwartym, połączonym ze światem zewnętrznym i z działaniem jednostki. Umysł jako układ poznawczy - przetwarzanie informacji,

205