32372 metonomazja metr metrum

Ml lONOMA/JA Ml: I KUM

zamiast „z tego. co użebrał”, kwitnący ogród zamiast „kwiaty kwitnące w ogrodzie”. Współcześnie rozpowszechniona jest koncepcja (m.in. R. Jakobsona) zasadniczej odrębności m. i metafory, rozumianych szeroko jako dwa współdziałające, ale przeciwstawne sposoby rozwijania i komponowania każdej wypowiedzi językowej: sposób metonimiczny opiera się na związkach przyległości, metaforyczny — na związkach podobieństwa, pierwszy — charakteryzuje przede wszystkim mowę prozaiczną i styl realistyczny, drugi — mowę poetycką i styl romantyczny. Tradycje retoryczne przekazały rozumienie m. jako tropu poetyckiego (-* figury retoryczne) i wprowadziły rozbudowaną klasyfikację jej odmian ze względu na związki między wyrazami przez m. pozamienianymi. Najczęściej rozróżnia się m. powstałe przez wprowadzenie nazwy: 1. przyczyny zamiast skutku, np. zginął od kuli; 2. skutku zamiast przyczyny, np. podał mu śmierć w ampułce", 3. autora zamiast dzieła, np. oglądać Rembrandta; 4. rzeczy ogarniającej zamiast zawartości, np. sala gwizdała:, 5. znaku zamiast przedmiotu oznaczonego, np. pokonany półksiężyc, 6. organu ciała zamiast przypisywanej mu funkcji, np. tęga głowa; 7. narzędzia zamiast wytworu, np. świetne pióro; 8. pojęcia abstrakcyjnego zamiast konkretnego, np. miłość ci wszystko wybaczy; 9. właściciela zamiast jego własności, np. włamano się do Piotrowskiego. Jako odmiany m. traktuje się —*■ antonomazję, —► hypallage, —► metalepsis i —*• synekdochę. Inne nazwy: denomi-natio, zamiennia.

Lit.: R. Jakobson, Dwa aspekty języka i dwa typy zakłóceń afatycznyćh, [w:] R. Jakobson, M. Halle, Podstawy języka, 1964; J. Kuryłowicz, Metaphor and Metonymy in Linguistics, „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 1967, z. 2; B. Campbell, Metaphor, Metonymy and Literalness, „General Linguistics” 1969, nr 9; A. Henry, Metonymie et Metaphore, 1971; M. Le Guem, Semantiąue de la metaphore et de la metonymie, 1973; N. Ruwet, Synekdochy i metonimie, „Pamiętnik Literacki” 1977, z. 1; J. Ziomek, Metafora a metonimia. [w:] Prace ostatnie, 1994; zob. też figury retoryczne, metafora, synekdocha. aos

Metonomazja (< gr. metonomasia = zmiana nazwy; fr. mśtonomasie, niem. Metonomasie) — zmiana postaci imienia lub nazwy własnej w przekładzie na inny język. Imię własne potraktowane zostaje wówczas jak każde inne znaczące słowo, jego zaś jednostkowa przynależność

i funkcja idcntyfikucyjnn schodzą nu dalszy plan. Np. niem. Rulenspiegcl • Sowizdrzał, łac, Jaurentius — Wawrzyniec, w!. Michelangelo Michał Anioł, aos

Metr (< łac.) zob. Metrum

Metrum (łac. < gr. metron ** miara; ang. me ter, fr, mćtrc, niem. Metrum, Versmafi, ros. Memp) ~ 1. w -* metryce antycznej jednostka miary wierszowej (-* rytmiczna jednostka) powtarzająca się w wersie i określająca jego -* format; liczyła od 5 do 8 — mór. Składała się najczęściej z dwóch stóp (dypodia), zwłaszcza gdy były to stopy krótsze niż pięciomorowe (np -*■ jamb, —> trochej, -♦ anupent), lub z dłuższych stóp pojedynczych (np. kretyk, bakchcj. chori-jamb). M. daktylicznc (-* daktyl) w -* heksanie-trze liczyło jedną stopę, a w wierszach lirycznych dwie. Zależnie od liczby powtórzeń danego m. w obrębie wersu rozróżnia się; monometr (1. m.j, dymetr (2 m.), trymetr (3 m.)_t tetrametr (4 m.j, -* pentametr (5 m.), —» heksametr (6 m.), hepta-metr (7 m.) i oktametr (8 m.); 2. to samo co —*■ wzorzec rytmiczny, zwłaszcza w odniesieniu do -+ wiersza sylabotonicznego; 3. ogólna zasada wierszowości określana we współczesnej -» wer-sologii przez ustosunkowanie do —- rytmu: albo mu przeciwstawiana (rytm to odstępstwo od m,)_f albo z nim utożsamiana, albo rozumiana jako jedna z jego postaci (m. to rytm w pełni regularny). Na uwagę zasługuje zwłaszcza przeciwstawienie m. i rytmu oparte na funkcjonującej w obrębie strukturalnej lingwistyki opozycji languc i parole (-+ system językowy, -» strukturalizm). Rytm jest w takim ujęciu realizacją m. w materiale językowym konkretnego utworu, gdy tymczasem m. jest tym samym co -* system wer-syfikacyjny, a więc zespołem reguł wierszotwór-czych, których znajomość umożliwia twórcy zbudowanie określonego tekstu wierszowego, a odbiorcy rozpoznanie tego tekstu jako poddanego wierszowej organizacji. Inna nazwa: metr.

Lit: A. W. de Groot, Le Mdtre et le rhytme. .Journal de Psychologie” 1933; F. Siedlecki. O rytmie i metrze, „Skamander” 1935; Metryka grecka i łacińska, red. M. Dłuska, W. Strzelecki, 1959; W. K. Wirasatt M. C. Bcardsiey, The Concept of Meter, [w zbiorze:] Style in Language, red. Th. A. Sebeok, 1960; S. Chatman. A Theory of Meter, 1965; M. R. Mayenowa, Podstawowe kategorie opisu wiersza, [w zbiorze:] Wiersz, cz. 1: Rytmika, red. J. Woronczak, 1963; A. N. Kol-