32507 P1080005

wyniósł go tak wysoko, że ten zapominając o tym jak postępował jego rodzic, ośmielał się wciągać pomału w poddaństwo wyżej od niego stojących...”

ROZBUDOWA WESTWERKU

Badania wykopaliskowe wykazały, że westwerk po pewnym czasie został rozbudowany w kierunku wschodnim, jego powiększenie dokonało się więc kosztem zachodniej części nawy. Wszystkich tych informacji dostarcza odkryty fundament poprzecznego muru przesunięty na wschód na odległość 1 m od wcześniejszej wschodniej ściany westwerku. Odkryty fundament w górnych swoich partiach wymurowany został z płytek okrzeskowych, większych rozmiarów aniżeli pokazują to mury pierwszej katedry. We wcześniejszym fundamencie wschodniej ściany pierwotnego westwerku płytki okrzeskowe układane były w opus spicatum. Użyty w obu fundamentach materiał wskazywałby na okres przedromański. Jednakże zachowane fragmenty ściany na tym młodszym fundamencie ukazują jej lico z ciosów granitowych, co by wskazywało już na okres romański i raczej większy aniżeli mniejszy odstęp czasu między powstaniem pierwszego westwerku i jego gruntowną rozbudową. Ślad po okrągłym filarze na powierzchni wschodniego fundamentu wskazuje na otwarcie dolnej partii na nawę główną dwiema arkadami, wspartymi pośrodku na okrągłym filarze. Wyżej otwierać się musiała na nawę reprezentacyjna kondygnacja empory. Mogło to być otwarcie dwiema arkadami, jak w przyziemiu; często też dwom arkadom na dole odpowiadają cztery mniejsze w górnej kondygnacji. Reprezentacyjny charakter empory najmocniej podkreślałyby albo jedna wielka arkada albo też otwarcie trzema arkadami.

Krystyna Józefowiczówna przebudowę westwerku odniosła do czasów Mieszka II. Takie datowanie wiąże się - jak sądzę -z umieszczeniem następnej tzw. romańskiej fazy w czasach Kazimierza Odnowiciela. Wątpliwości co do czasu, kiedy po-

większono westwerk w kierunku wschodnim, wysunął przed ponad dwudziestu pięciu laty Andrzej Tomaszewski, sugerując, że dokonało się to za Kazimierza Odnowiciela, co automatycznie wymagało przesunięcia datowania całościowej tzw. romańskiej przebudowy katedry na wiek XII.

Jeśli datowanie początków katedry odnosimy do roku 1000, to do roku 1034 i reakcji pogańskiej po śmierci Mieszka U, a następnie zniszczenia katedry w czasie najazdu Brzetysława w 1038 roku po prostu nie było czasu na dokonywanie wielkich przebudów. Sugestia Andrzeja Tomaszewskiego wynika z innych, mianowicie stylistycznych przesłanek, nie kwestionuje bowiem on powstania pierwszej katedry przed rokiem 1000. Argumentem głównym dla historyka architektury jest przede wszystkim romański wątek ciosowy w zachowanych partiach ściany, powiązanych z tą przebudową. Musimy sobie też uświadomić, jaki zakres przebudowy w wypadku użytkowanej budowli powodowałoby powiększenie westwerku w kierunku wschodnim. Trzeba by rozebrać do fundamentu jego ścianę wschodnią, zachodnie partie ścian nawy głównej i naw bocznych, południową i północną ścianę westwerku, a w związku z tym także i znaczne partie jego ściany zachodniej. Przy niewielkim przyroście powierzchni takie działania byłyby nieracjonalne.

W pełni zgadzam się z opinią Tomaszewskiego, że powiększenie westwerku nastąpiło za czasów Kazimierza Odnowiciela. Zniszczenie katedry w czasie reakcji pogańskiej i najazdu czeskiego decyzję o powiększeniu westwerku czyniło z punktu widzenia logiki procesu budowlanego bardziej prawdopodobną. Pozostałe części nie wykazują zmian w rozplanowaniu, wobec czego sądzić należy, że po prostu zostały odbudowane. Co do przedromańskiego - jak to określała K. Józefowiczówna - charakteru tego młodszego fundamentu wymurowanego w górnych częściach z płasko ułożonych płytek okrzeskowych, jest on wynikiem wtórnego użycia materiału ze zniszczonej i następnie częściowo rozebranej katedry z czasów Bolesława Chrobrego. Pojawiające się w partiach nadziemnych lico ściany z ciosów

23