32607 Obrazt2

278

gdzie $ jest z kolei założoną przez nas a priori wartością odchylenia standardowego (Strelau 1992). Testy inteligencji Wechslera posiadają właśnie taką skalę, przy czym przyjęte odchylenie standardowe wynosi tu 15.

Problemem nurtującym psychologów początku XX wieku było pytanie o jednorodność inteligencji. Niektórzy badacze, jak np. Ch. Spearman przyjęli, że inteligencja złożona jest z dwóch typów zdolności (czynników): czynnika ogólnego „g”, od którego zależy poziom wykonywania wszelkich zadań intelektualnych oraz czynników specyficznych „s”, które z kolei mają wpływ na poziom wykonania ściśle określonych typów zadań intelektualnych—dla każdego typu jeden czynnik (zob. Nosal 1990, s. 32).

Dwuczynnikowa teoria Spearmana była pierwszą z teorii strukturalnych opartych na hipotezie, że inteligencja nie jest jednolitą zdolnością, lecz w jej skład wchodzi ich więcej. Teorie strukturalne miały charakter zarówno empiryczny, jak i aprioryczny. Empiryczną podstawą wyodrębniania czynników jest tu niezależność statystyczna wyników różnych testów inteligencji. Oznacza to, że wysokość wyniku w jednym teście mierzącym sprawność rozwiązywania danego zadania intelektualnego nie wpływa na wysokość wyniku w innym teście.

Studenci matematyki i fizyki oraz kierunków mieszczących w swym programie rachunek prawdopodobieństwa i statystykę zauważą, że niezależność statystyczna polega na zerowaniu się współczynnika korelacji między wynikami testów przeprowadzonych na próbce badanych osób. Jeżeli współczynnik korelacji równa się zeru, oznacza to, że zwitek między wynikami nie da się przybliżyć funkcją liniową.

Czynniki inteligencji wyodrębniane są za pomocą metody matematycznej zwanej analizą czynnikową, której zastosowanie nie przesądza jednak ilości wyodrębnionych czynników ani ich wzajemnych relacji. Analiza czynnikowa nie prowadzi do jednoznacznych wyników, czego dowodem może być choćby koncepcja czynnikowa Thur-stone'a, według której istnieje siedem równorzędnych czynników, niezależnych nawzajem od siebie. Na podstawie badań Thurstone’a można wnosić o nieistnieniu czynnika ogólnego ,ig”.

Siedem czynników zwanych grupowymi odnosi się do ogólnych typów zadań intelektualnych, każdy do swego typu. A oto owe czynniki:

1.    Płynność słowna — zdolność tworzenia słów o określonej strukturze.

2.    Rozumienie słów — zdolność definiowania pojęć i posługiwanie się nimi zgodnie z kontekstem.

3.    Czynnik liczbowy — zdolność dokonywania działań arytmetycznych.

4.    Czynnik przestrzenny—zdolność orientowania się w położeniu i odległości różnych przedmiotów względem własnego ciała.

5.    Pamięć — zdolność zapamiętywania i odtwarzania.

6.    Szybkość spostrzegania — zdolność polegająca na szybkim rozpoznawaniu obrazu w krótkim czasie.

7.    Rozumowanie — zdolność wyciągania wniosków logicznych z przesłanek.

Uczciwość Thurstone'a jako uczonego nie pozwoliła mu na traktowanie swej teorii

jako ostatecznego rozwiązania problemu złożoności inteligencji. Poddał on powtórnie analizie czynnikowej wyodrębnione przez siebie zdolności, w wyniku czego okazało

się, że istnieje jeszcze jeden czynnik nadrzędny, który przenika wszystkie inne. Czynnik ten nazwał Thurstone zdolnością indukcji, choć w zasadzie jest on niczym innym jak inteligencją ogólną „g" postulowaną przez Spearmana (Strelau 1992).

Empiryczne podstawy budowy teorii czynnikowych okazały się, jak wynika z powyższych rozważań, zawodne wobec tego, że niektórzy badacze posługujący się analizą czynnikową przyjmowali różnorodne założenia teoretyczne, umożliwiające uporządkowanie wyodrębnionych czynników w struktury hierarchiczne bądź wielowymiarowe. Aprioryczność tych koncepcji polega właśnie na przyjmowaniu takich założeń. Pominiemy tu złożone analizy teoretyczne, przechodząc od razu do przytoczenia uzyskanych rezultatów dociekań i badań. R.B. Cattell przy okazji budowania hierarchicznej teorii inteligencji dokonał odkrycia wyodrębniając dwa podstawowe ogólne czynniki inteligencji (Strelau 1992):

B 1. Inteligencję płynną, zależną od wrodzonych właściwości mózgu. Przyrost inteligencji płynnej wraz z wiekiem zależy od procesu dojrzewania tych właściwości. Poziom inteligencji płynnej najłatwiej mierzyć testami składającymi się z pozycji nie związanych z doświadczeniem intelektualnym danej osoby ani z jej wiedzą.

2. Inteligencję skrystalizowaną, której rozwój zależy od nabywanego doświadczenia prowadzącego do powstawania i przekształcania schematów poznawczych, budowania strategii przetwarzania informacji oraz nabywania wiedzy. Rozwój inteligencji skrystalizowanej zdeterminowany jest zatem kulturowo, lecz punktem wyjścia jest tu określony poziom inteligencji płynnej. Inteligencję skrystalizowaną najlepiej mierzą testy zawierające pozycje odnoszące się do doświadczenia jednostki.

Odkrycie Cattella może stanowić rozwiązanie sporu o stopień udziału uwarunkowań genetycznych i kulturowych w rozwoju inteligencji jednostki. Inteligencja płynna i jej rozwój uwarunkowane są genetycznie, natomiast wpływ na inteligencję skrystalizowaną mają przede wszystkim oddziaływania środowiska.

Przykładem innego rozwiązania teoretycznego popartego badaniami empirycznymi jest trójwymiarowy model intelektu J.P. Gui I forda. Badacz ten przyjmuje, że dany czynnik inteligencji jest zdolnością dokonania danego typu operacji umysłowej na danym typie materiału z zamiarem osiągnięcia pewnego typu wyniku (Guitford 1978) Materiał, operacje umysłowe, wyniki to właśnie trzy wymiary inteligencji.

Wyodrębnionymi operacjami są:

1.    Poznawanie — odbiór i przetwarzanie informacji na poziomie pcrcepcyjnym.

2.    Pamięć.

3.    Wytwarzanie dywcrgencyjnc — przekształcanie informacji zmierzające do widu możliwych poprawnych rozwiązań problemu.

4.    Wytwarzanie konwergencyjnc — przekształcenia informacji zmierzające do jednego poprawnego rozwiązania problemu.

5.    Ocena —■ wartościowanie przy zastosowaniu różnych kryteriów.

Do rodzajów materiałów należą:

1.    Materiał figuralny — figury, ich elementy, kształty.

2.    Materiał symboliczny — symbole i znaki.

3.    Materiał semantyczny — słowa i zdania.