29385 SN grudzien 062

2Jama

ANTYNOBLE

Po raz szesnasty przyznano IgNoble za badania, które „nie mogą i nie powinny być powtórzone”, a które coraz częściej „najpierw śmieszą, lecz potem skłaniają do poważniejszych refleksji”.

Nagroda pokojowa Howard Stapleton za ultradźwiękowe urządzenie do odstraszania nastolatków. Emitowane przez nie dźwięki są tak wysokie, że starsi ich nie styszą. Ornitologia Kalifornijczycy lvan Schwab i (pośmiertnie) Philip May za wyjaśnienie na tamach British Journal of Ophthalmology, dlaczego dzięcioły od walenia dziobem w drzewo nie dostają wstrząsu mózgu ani nie mają kłopotów ze wzrokiem.

Literatura

Daniel Oppenheimer za pochwałę zwięzłości i dowód na to, że ludzie używający zbyt długich wyrazów niekoniecznie uznawani są za mądrych.

Akustyka

Amerykanin Randolph Blake za doniosłe odkrycie, dlaczego skrobanie paznokciem po szkolnej tablicy przyprawia o dreszcze.

Matematyka Dwaj Australijczycy, Nic Svensonow i Pierś Barnes, za wyliczenia, ile trzeba zrobić zdjęć, aby dało się wybrać jedno, na którym wszyscy będą mieli otwarte oczy.

Fizyka

Basile Audoly i Sebastian Neukirch z Paryża za wyjaśnienie na łamach Physical Review Letters, dlaczego suche spaghetti zawsze tamie się na wiele fragmentów.

Dietetyka Wasmia Al-Houty i Faten Al-Mussalam z Kuwejtu za badanie preferencji pokarmowych żuków Scarabaeus cristatus odżywiających się kałem.

praktyczne zastosowania biotechnologii i biologii molekularnej w medycynie.

W dziedzinie nauk ścisłych Fundacja wyróżniła prof. dr hab. Tomasza Dietla z Instytutu Fizyki PAN oraz Instytutu Fizyki Teoretycznej UW za „opracowanie, potwierdzonej w ostatnich latach, teorii rozcieńczonych półprzewodników ferromagnetycznych oraz zademonstrowanie nowych metod sterowania namagnesowaniem". Prace laureata przyczyniły się do powstania nowej dziedziny nauki: spintroniki półprzewodnikowej - jednej z bardziej rozwojowych gałęzi fizyki materiałowej i elektroniki.

Badania nad rozcieńczonymi półprzewodnikami ferromagnetycznymi prowadzone przez prof. Dietla pozwoliły sformułować teorię ich własności. Pod względem magnetycznym półprzewodniki te są podobne do wielu metali. Teoretyczne przewidzenie ferromagnetyzmu półprzewodników zostało już potwierdzone doświadczalnie, jednak tylko w warunkach laboratoryjnych - w niskich temperaturach. Laureat zaproponował model teoretyczny półprzewodników działających w temperaturze pokojowej, co otworzyło drogę pracom nad otrzymaniem nowych materiałów. Wykazał też istnienie wielu zjawisk pozwalających na sterowanie namagnesowaniem półprzewodników ferromagnetycznych. Dzięki ich poznaniu możliwe będzie konstruowanie nieznanych dotąd urządzeń z zastosowaniem technologii informacyjnych i komunikacyjnych, gdyż półprzewodniki ferromagnetyczne łączą zalety metali ferromagnetycznych (używanych w' twardych dyskach komputerowych) z zaletami półprzewodników' (wykorzystywanych w mikroprocesorach do przetwarzania informacji oraz w sieciach światłowodowych i komórkowych).

Prof. Dietl był stypendystą Fundacji Ale-xandra von Humboldta. Wykładał na wielu uniwersytetach, m.in. w Linzu, w Grenoble i w Sendai w' Japonii. W 2005 roku

otrzymał niezwykle prestiżowy Nagrodę Europejskiego Towarzystwa Fizycznego (Agilent Technologies Europhysics Prize), o której mówi się, że jest papierkiem lakmusowym najbardziej liczących się w świecie fizyki odkryć, często otwierających drogę do Nagrody Nobla.

W obszarze nauk technicznych laurem uhonorowano prof. dr hab. inż. Leona Gradonia z Wydziału Inżynierii Chemicznej i Procesowej Politechniki Warszawskiej za „opracowanie teorii procesów powstawania i transportu aerozoli i mikrocząstek w^r gazach i cieczach oraz jej wykorzystanie w urządzeniach technicznych i medycznych”.

Prof. Gradoń bada mechanikę aerozoli i zastosowanie podstawowych mechanizmów procesów transportu do wyjaśnienia zjawisk zachodzących w układach wielofazowych. Jego hipotezy, będące rezultatem badań podstawowych, wielokrotnie prowadziły do powstania innowacyjnych technologii wdrażanych do produkcji. Fundacja nagrodziła wyjaśnienie przez laureata procesów transportu w układach dwufazowych i ich wykorzystanie do opracowania nowych konstrukcji filtrów wgłębnych.

Prof. Gradoń wyjaśnił też mechanizmy oddziaływania aerozolu z układem oddechowym człowieka jako najszerszej drogi transportu substancji leczniczych lub toksycznych do organizmu. Rezultatem prac było stworzenie modelu mechaniki płuca i wyjaśnienie mechanizmów oczyszczania tego narządu, zaś praktycznym zwieńczeniem - konstrukcja nowoczesnego inhalatora proszkowego.

Prof. Gradoń był stypendystą Fulbrighta, wykładał w USA, Austrii, Japonii. Wielokrotnie nagradzany, zdobył m.in. nagrodę International Society for Aerosol Research, Nagrodę Fundacji Rockefellera za prace na temat roli surfaktantu w procesach wymiany gazowej w płucach oraz Złoty Medal na Międzynarodowej Wystawie Innowacyjności EUREKA w Brukseli.    *

Nagrody oraz czeki (w tym roku na i 150tys. zł) laureaci odbiorą 6 grudnia na | Zamku Królewskim w Warszawie. M.H. ‘

22 ŚWIAT NAUKI GRUDZIEŃ 2006