33618 Pok tafil1533

ne saliwonami. Wokół pęcherzyków wydzlelniczyoh i przewodów wyprawa-dzających są rozmieszczone komórki mioepitelialne, których skurcz ułatwia wypływ śliny z pęcherzyków i przewodów. Gruczoły ślinowe można podzielić ze względu na rodzaj wytwarzanej śliny na ślinianki surowicze, śluzowe i mieszane. W śliniankach surowiczych pęcherzyki wydzielnicze są zbudowane z komórek surowiczych, wytwarzających ślinę bogatą w wodę i a-amylazę ślinową. Wśl i niańkach śluzowych pęcherzyki wydziel-nicze składają się z komórek śluzowych, które wytwarzają lepką śluzową ślinę bogatą w mucynę. W skład pęcherzyków wydzielniczych ślinianek mieszanych wchodzą komórki surowicze i śluzowe.

Największe ślinianki - przyuszne - są śliniankami surowiczymi. W sianie pobudzenia wydzielania wytwarzają ponad 50% śliny. W warunkach podstawowych ich rola jest znacznie mniejsza, a ślina jest wtedy wytwarzana głównie przez ślinianki podżuchwowe. Ślinianki podżuchwowe są śliniankami mieszanymi. Ślinianki podjęzykowe są również śliniankami mieszanymi, jednak dominuje w nich składnik śluzowy. Mniejsze ślinianki mają charakter mieszany. Wyjątkiem są nieliczne ślinianki podniebienia i języka, które są śliniankami czysto śluzowymi lub surowiczymi.

Ślinianki mają bogate unaczynienie. Naczynia tętnicze docierają pierwotnie do przewodów i kanalików wyprowadzających, gdzie przechodzą w gęstą sieć okołoprzewodowych naczyń włosowatych. Następnie okołoprzewo-dowe naczynia włosowate przechodzą w naczynia wrotne, które rozpadają się na wtórną sieć naczyń włosowatych, zaopatrujących pęcherzyki wydziel-nicze (ryc. 11.7.9). Tak zorganizowany układ krążenia umożliwia oddziaływanie substancji wydzielanych przez przewody wyprowadzające na czynność wydzielniczą pęcherzyków.

Rola śliny, jej objętość i skład

Ślina spełnia dwie funkcje: ochronną i trawienną. Funkcja ochronna wiąże się z rozpuszczaniem i wypłukiwaniem resztek pokarmowych i z wytwarzaniem śluzu. Ślina zapobiega uszkodzeniom mechanicznym błony śluzową jamy ustnej, gardła i przełyku, a także hamuje rozwój organizmów patogennych dzięki obecności białek o właściwościach bakterio- i grzybobójczych oraz alkalizacji środowiska jamy ustnej. Ponadto ślina nawilża narządy jamy ustnej, zapobiegając ich wysychaniu i uszkodzeniu. Funkcja trawienna śliny polega na umożliwieniu formowania kęsa pokarmowego oraz na trawienni skrobi dzięki zawartości enzymu trawiennego a-amylazy ślinowej, zwaną też ptialiną.

Ślina jest wydzielana w sposób ciągły, lecz w różnej objętości, zależnie od stanu organizmu. Minimalne wydzielanie występuje podczas snu, powstaje wówczas w ciągu minuty około 0,1 ml śliny. W warunkach podstawo-

wych wydzielanie śliny wynosi 0,32 ml/min, podczas gdy po pobudzeniu wy-dzielniczym objętość śliny zwiększa się do 4-5 ml/min. Średnio w ciągu doby

powstaje 0,5-1 I śliny.

W ponad 99% ślina składa się z wody; niecały 1% stanowią składniki stale, z czego ¹/₃ to elektrolity, a pozostałe ²/₃ to składniki organiczne, głównie białka. Objętość śliny, zawartość elektrolitów i składników organicznych oraz jej osmolarność, zwiększają się po pobudzeniu wydzielania.

Zgodnie z koncepcją Thaysena, wytwarzanie śliny odbywa się w dwóch etapach. W pierwszym etapie powstaje w pęcherzykach wydziełniczych ślina o składzie elektrolitowym zbliżonym do składu osocza. Drugi etap zachodzi w obrębie kanalików i przewodów wyprowadzających, gdzie zachodzi wchłanianie Na* i Cl" oraz wydzielanie K* i HCO; (patrz ryc. II.7.9). Przy słabym pobudzeniu, kiedy powstaje mało śliny pierwotnej, czas przebywania śliny w kanalikach jest wystarczająco długi, aby doszło do znacznej resorpcji jonów sodowych i chlorkowych. W przypadku braku wchłaniania wody powstająca ślina jest hipoosmotyczna. W przypadku silnego pobudzenia wydzielania śliny powstaje duża objętość śliny pierwotnej i okres jej kontaktu z komórkami kanalików ulega skróceniu. Stężenia jonów sodowych i chlorkowych w ślinie ostatecznej zwiększają się, zwiększa się również stężenie HCO". Jony te dostają się do śliny ostatecznej przy udziale wymiennika Ch-HCO". Zwiększenie stężenia jonów Ch umożliwia zwiększenie stężenia HCO".

Spośród jonów znajdujących się w ślinie najważniejszą rolę pełnią jony Na* i HCOj, które wspólnie warunkują wartość ciśnienia osmotycznego śliny. Dodatkowo jony HCOj powodują nadanie ślinie alkalicznego pH. Stężenie Na* w ślinie ostatecznej w warunkach podstawowych wynosi około 10 mmol/1, osiągając po pobudzeniu maksymalnie wartość około 100 mmol/l. Stężenie HCOj może wzrosnąć z wartości 5 mmol/l do 40-60 mmol/l, Stężenie K* w warunkach podstawowych jest dość duże i osiąga wartość 10-20 mmol/l; po pobudzeniu maleje, osiągając wartości zbliżone do wartości obserwowanych w osoczu (5 mmol/l). Także wydzielanie jonów Cl" jest zależne od stopnia pobudzenia wydzielania śliny. W warunkach podstawowych wynosi 15-25 mmol/l, zwiększając się po pobudzeniu do wartości 40-60 mmol/l (ryc. 11.7.10). W ślinie ostatecznej znajdują się też jony wapniowe, magnezowe, fluorkowe, fosforanowe i jodkowe. Obecność jonów wapniowych i fosforanowych zapobiega rozpuszczaniu szkliwa i sprzyja jego remineralizacji. Stężenie jonów jodkowych w ślinie przekracza stężenie tych jonów w osoczu ze względu na zdolność ślinianek do czynnego wydzielania jonów jodkowych do śliny.

Dwie trzecie składników stałych stanowią składniki organiczne, wśród których największą grupę stanowią białka. W jednym mililitrze śliny jest ich około 2 mg. Głównym białkiem obecnym w ślinie jest a-amylaza ślinowa,