33726 ScannedImage 9

Struktura rewolucji naukowych

nak, przekształciły one również istniejące wcześniej obszary badań. Kazały one inaczej spojrzeć na wyposażenie aparaturowe uznawane dotąd za paradygmaty czne.

Krótko mówiąc, decyzja korzystania w określony sposób z pewnego rodzaju przyrządów oparta jest, świadomie lub nieświadomie, na założeniu,' że będzie się miało do czynienia tylko z określonym rodzajem okoliczności. W nauce mamy do czynienia nie tylko z przewidywaniami teoretycznymi, ale i instrumentalnymi — i często odgrywają one w jej rozwoju decydującą rolę. Jedno z takich przewidywań zaważyło na historii spóźnionego odkrycia tlenu. Korzystając ze standardowej metody sprawdzania „czystości powietrza”, zarówno Priestley, jak Lavoisier mieszali dwie objętości nowo otrzymanego gazu z jedną objętością tlenku azotu, wstrząsali mieszaninę nad wodą i mierzyli objętość pozostałości. Dotychczasowe doświadczenia, na których oparta była ta metoda, wskazywały, że w wypadku powietrza atmosferycznego otrzymuje się jedną objętość, natomiast w wypadku innych gazów (oraz zanieczyszczonego powietrza) pozostałość gazowa ma objętość większą. W doświadczeniach z tlenem obaj stwierdzili, że otrzymują mniej więcej jedną objętość gazu, i odpowiednio identyfikowali badany gaz. Dopiero o wiele później, częściowo zawdzięczając to przypadkowi, Priestley porzucił tę standardową metodę i próbował mieszać tlenek azotu ze swoim gazem w innych stosunkach. Stwierdził wówczas, że przy poczwórnej objętości tlenku azotu w ogóle nie pozostaje żaden gaz. Jego przywiązanie do starej metody usankcjonowanej przez dotychczasowe doświadczenie decydowało zarazem o przeświadczeniu, że nie mogą istnieć gazy, które zachowywałyby się tak, jak zachowuje się tlen¹¹.

Przykładów tego rodzaju przytaczać można wiele. Tak więc jedną z przyczyn późnego rozpoznania rozpadu promieniotwórczego uranu było to, że badacze, którzy wiedzieli, czego należy się * spodziewać przy bombardowaniu atomów uranu, korzystali z metod chemicznych odpowiednich dla pierwiastków lekkich¹². Czyż mając na uwadze to,

¹¹    J.B. Conant, dz. cyt., s. 18-20.

¹²    Karl K. Darrow, Nuclear Fission, „Bell System Technical Journal”, 1940, t. XIX, s. 267-289. Krypton, jeden z dwóch głównych produktów rozpadu, został, jak się zdaje, zidentyfikowany chemicznie dopiero wówczas, gdy zrozumiano, na czym polega reakcja. Inny jej produkt, bar, został zidentyfikowany chemicznie dopiero w ostatnim stadium badań, przypadek bowiem zrządził, że do roztworu radioaktywnego w celu osadzenia ciężkiego pierwiastka poszukiwanego przez chemików dodawano właśnie baru. Próby oddzielenia dodanego baru od produktów rozpadu trwały przez pięć lat i nie przyniosły rezultatu. Świadectwem tego może być następujące doniesienie: „Badania te powinny zmusić nas jako chemików do zmiany, wszystkich nazw w schemacie tej reakcji. Zamiast Ra, Ac, Th powinniśmy pisać Ba, La, Ce. Ale jako «chemicy jądrowi», spokrewnieni blisko z fizykami, nie możemy przystać na to, albowiem przeczyłoby to całemu dotychczasowemu doświadczeniu fizyki jądrowej. Być może szereg dziwnych przypa-

115