33877 pic 11 06 140042

153

152

JERZY ILLG

bohator    ^kL^{0l0ry 0} P°^dobnej symbolice występować mogą łącznie:

~mr^y(w mv^{any iest}, ^w ”^{Aksamitay    p} „ _y tali- z b 0, d 0

z marm    ’ ^{W zam}kowej krypcie znajduje się „kilka grobowców

firu” i W 7(7 ^{z a r n e} 8 ⁰ nakrytych baldachimami krwistego por-_ •    ³⁶>’ ^z P^ochodniami wynurzają się z ciemności „żoł-

(W145)^{Z 3C am}^ ^miedziany^{mi na} czerwonych hełmach”

tpn ^ ^barwy Przeciwstawiane są bieli; o opozycji tworzonej przez

ieszczp tvlk ^CZ6rn'^{ą byla} j^{uz mowa} — dlatego wystarczy przytoczyć jeszcze tylko po jednym przykładzie:

się nocą do kościoła blady jak upiór Bolesław. [W 144]

nvmi*" wl !f^an^r.^{V oknie} zaniku — blady śmiertelnie z zakrwawionymi wargami. [W 146],

i nnoTi^ ^^rażenie wywoływane przez tak przysłowiowo jasny, ciepły

oknW ^    ° ?i^r’ ^^a^^im ■’^est harwa żółta, zostaje bądź osłabione przez

okolenie i przytłumienie żółci barwami ciemnymi:

nyc^T/T" ^CiT^nie3ąCyCh ~ ^{w gł}^^bl niemal atramentowe czar-

paść- 'aibl    ^dr°^{gi sł}°ńca w powietrzu - i ta prze

paść - jakby ciemność biblijnego chaosu. [W 139]

- bądź też dzięki kontekstowi obrócone w swoje przeciwieństwo:

upiorem. ^?[W 138] ^ ^ * *" * ^{m topazem ocz}y °d zachodzącego słońca. Zdał się

coneT efekty Akustyczne ' —° ntóbo kł* ^k°^lorystykę wspomagają urozmai-wiatr w zamku Z ■■ a j ™^eboskłon >.wyje piorunami”, szumi halny jęki”' w ciemność^{-    dobiega}-)3 ..głuche szmery”, „potępieńcze roz-

wystrzału słychać^k- ^ ^Gf^{a3ą się mocne}> groźne kroki, rozlega się huk

klangor spłoszonych czapH chiJhoT^^^⁶!!’ ^{WiecZOrny spokój zakłóca}

Nawet pozornie Absolutna cisza naceT^⁵*³’ ^{przeciągły pisk pustułek}' wówczas wyczulone ucho pana zamt    ^J®^{St Ujemnie}> ^{gdyż właśnie}

w głąb potwornej studni — o k ^{kU SłySZy szelest kr0}P^el spadających

zyka: obłąkana matka wygryw^aTish ^ • 1,°^ °^{dgrywa takŻe mU}“ tacie Palestrimr    ^y . ^{na fls}harmonn dla umarłej córki lamen-

jeTo    IzyTwHif"’    »U ^ ~

tyczne,^ySTz«go²™ożna n!f tyIko'«^k° ^Pr?^{M WyŻsze pozlomy seman}'

i narracii Kształtnie. t i •    *. ,^{y ko w} warstwie świata przedstawionego

^{obIicze utworu}' ^zasób nań Oto TatrJ r ’ ^^ksykalny^ch> przenika do metaforyki i porów-

nodobne J 7 -T^{ierZChU Zmi6nia}^ ^w „miasto demonów”, a skały ą „ osciołom mrocznych zamierzchłych Bożyszcz” (W 131, 133).

wy^fśle^nS^^an¹³⁸^^!)¹]⁶'¹⁶⁰ niebosiężny wybuch Apassionaty, którą do grobow^¹Cpiy^ZiSr^l °^{CZy mniemając> że roz}P^acz Piorunem przygwoździ

ELEMENTY GOTYCYZMU

Głos zdrajcy przepada w cembrowinie studni „niby żmija między głazami” (W 135). Książę „wpatruje się w ciemność schodów, które mu symbolizują [...] zejście w dół do Tartaru”, wyłania się stamtąd twarz przeklętego syna „niby ścięta głowa Jana Chrzciciela z wyrazem potępienia” (W 148—149).'

Wystarczy chyba przytoczonych dowodów i przykładów, by uprawnione było traktowanie liczącego 20 stronic rozdziału Wity jako próby stworzenia wyraźnie określonej gatunkowo „mikropowieści gotyckiej.

W przejrzystej i skondesowanej formie zamanifestowały się tu nie tylko wyznaczniki gatunku, jego zasadnicza problematyka filozoficzna oparta na podstawach zbliżonych do metafizyczno-etycznego systemu Micińskiego, ale także upodobania wyobraźni pisarza, wyraźnie ciążącej ku ukrytej, demonicznej stronie istnienia i lubującej się w efektach tajemniczych, niesamowitych. Obok ambiwalentnych uczuć ekstatycznego upojenia i przejmującego smutku doznaniem w tej twórczości dominującym i wyrażanym w niezliczonej ilości ujęć jest — zróżnicowane je y-nie pod względem stopnia natężenia — uczucie śmiertelnego lęku, grozy,

przerażenia:

Wtem uczułem mróz, który ścinał mi krew w żyłach [...]. [XF 197]

Gdyby mnie nagła purpurowa błyskawica uderzyła z sufitu, nie byłbym

tak wstrząśniony. [XF 44]

Widok ten okrył mi szronem serce, zaiste przyzwyczajone już do wszelkich okropności. [XF 139]

Okropny przestrach zlodowacił mi krew i nie śmiąc głowy odwrócić, czułem za sobą jakąś grozę. [M I 146]

Serce mi biło gwałtownie, pot zimny oblewał mi skronie — i czułem me wypowiedziany strach [M I 145]

i skóra mi cierpła na całym ciele i włosy się podniosły. [M I 147]

Podobne wyznania pierwszoosobowego narratora i bohaterów by przytaczać nieomal w nieskończoność. Wywoływane są one pi ze i halucynacje, widoki niezwykłych budowli i pomieszczeń, zjawis ^a rody; czasem mają źródło w rzeczywistych wydarzeniac i i sy ^ua ’ czasem rodzą się wyłącznie pod wpływem nieokreślonego, mewy

czalnego niepokoju. W tworzeniu tego charakterystycznego nas roj_

dzo często wykorzystywane są elementy pochodzenia gotyc ^iega będą to „ostrołuki gotyckich szyb” (N 382), czy krzesła goy^{c ie} , „do tronu i konfesjonału zarazem” (XF 40), czy „strze is e ja dzwonnice — topole” (M I 57) przywodzące na myśl^^nn^Staie się prysy, czy nawet „zielone gotyckie [...] skrzypy (    ’    _na

prawidłowością tej prozy, iż ilekroć atmosfera nabrzmiewać grozą i niepokojem, niemal automatycznie przywołane zostają sro obraźni gotyckiej. Tak jest w fantastycznych Tatrach z Nietoty gdzie ont.vf.kie katedry wirchów, chmury — i wśród piorunowy