pic 11 06 141545

32

lara*], ponieważ    :: i:. -    — i;

firm tradycyjnych i tworzenia r.ę przedtem nie znanych, co spowcćr między innymi rozwój środków masowego przekazu izwłaszcza :i wizja (*. Dlatego tez znaczna część starszych soodazy literatury popci aej mimo ze przyniosły one cały szereg cennych spostrzeżeń, nie zi egzaminu w nowych okolicznościach¹

Trudności związane z opracowaniem tematu wypływają tez siai na gruncie słowackim nie poświęcono wspomnianym problemom óe-teczne- uwagi. W dotychczasowym staium badań chodziło często o p-midzene i klasyfikację materiału ze względu na jego pomocnicze me w badaniach nad ogólnym rozwojem kultury i literatury¹. Wątpliwi prr- określaniu charakteru i granic litera rury popularnej znajdują y-raz w samych sposobach podejścia do swoistych dla mej zagadner l-ncerescwama teoretyczne w tym zakresie odpowiadają czterem f» bom oe da w czego podejścia:

i podejściu psychologicznemu (litera tura popularna jako odporei =a potrzeby odbiorcy)¹,

1 podejściu socjologicznemu (powiązania literatury popularne; t społeczną świadomością określonych grup i klas: środowiska czytelni;: literatury popularnej)^{2 3 4},

Z podejściu antropologicznemu (literatura popularna jako „hteratc: c specyficznych funkcjach’')^{5 6},

4 podejściu semiologicznemu (rekonstrukcje kodów literatury pop:-iame;. będące na razie w stadium projektów!*.

Wszystkie te podejścia prowadzą do konstatacji pozytywnych, któr w następnej fazie należałoby zsyntetyzować. Najlepszą podstawą dla tć kiej syntezy jest — jak się zdaje — semiologiczny punkt widzenia.

Dokładniejszą rekonstrukcję poszczególnych podejść podejmujem mając wyraźną świadomość upraszczania problematyki; nie możemy b( wiem brać pod uwagę znacznego zróżnicowania wewnętrznego literatur popularnej, zwłaszcza na płaszczyźnie tematycznej, która stanowi w ty: wypadku czynnik generujący inne płaszczyzny strukturalne. Dla celo naszej rekonstrukcji uwzględnimy dwa najczęściej występujące w lit< raturze słowackiej typy powieści: historyczno-sensacyjny i sentymei talny, ukształtowane w okresie międzywojennym. Jest oczywiste, że 1< struktura częściowo petryfikowała minione fazy gatunku (sprzed 1918 r a częściowo zawierała elementy nowe, które następnie w formie relil towej przetrwały aż do dnia dzisiejszego. Oba typy były reprezentow ne w mniejszym stopniu przez twórczość rodzimą, w większym prz* przekłady lub przez utwory czeskie (oryginalne lub tłumaczone), odbi ranę zresztą w sposób naturalny dzięki bilingwizmowi i biliterackośi charakteryzujących odbiorców słowackich na wszystkich poziomach obi gu literatury.

Psychologiczny punkt widzenia koncentruje uwagę na ostatnim ogi wie literackiej komunikacji — na odbiorcy. W literaturze populara dochodzi bowiem nie tylko do aktualizacji, ale wręcz do ekspansji c biorcy, który pośrednio wpływa na sam przebieg procesu komunikac W tekście literatury popularnej są zakodowane — w stopniu o wie wyższym niż to bywa w innych tekstach — wymagania odbiorcy. Rze przy tym nie polega wcale na identyczności odbiorcy wszystkich type literatury popularnej. Już K. Capek zauważył różnice między odbiorę mi w zależności od ich konstrukcji psychicznej⁷. Zawdzięczamy mu re różnienie romantycznych i realistycznych czytelników literatury pop larnej. Pierwszym odpowiada sentymentalna lub historyczno-sensacyj powieść z życia wyższych sfer, gdzie występują wielkie namiętności i trygi; drugim — typ kalendarzowej noweli z wiejskiego lub drobi mieszczańskiego środowiska, potwierdzającej wartość życiowych ke wencji i zasad. Romantyczni czytelnicy rekrutują się, według Cap spośród ludzi młodych, kobiet, i w ogóle istot „społecznie uciśnionj i nieszczęśliwych”. Czytelnik realistycznego typu jest identyczny z boi terami nowel kalendarzowych. Jak widać, Capek daje pierwszeńst psychicznej czy psychosocjalnej motywacji różnicowania się środowi: czytelniczego przed motywacją czysto socjalną.

Ekspansja odbiorcy w literaturze popularnej wpływa też na poeb odbioru. Percepcja dzieła popularnego odbywa się pod znakiem „kon

1

^; W ostatnich latach przybył np. typ powieści szpiegowskiej i nowocześni; sanre fsczrr. Na nowe zjawiska w tym zakresie zwrócił uwagę S. Barańczas w pracy JJłirs woła — Polska pola’. O transparentach kihńcórr wftcrskifłi (w ni-«Jmrę- toHueł.

2

*    A. Gra mści w Zeszytach z uńęzienia. Praga 1969. t 61 i n. wymieni; rp t.óe typy Judewej" powieści: 1) ideologiczno-polityczny, S> miłosny. 3) tJwilir f deakt.i wisty czny. $' horror, 6) historyczne-sensacyjny. 7) biograficzny, za we; z •atpcwjećmmi prototypami K. C a p e k w książce Mcrryas. ćili Sa okraj liłe--tnry i wy i. Praha 1946. zalicza tu „poezję zdegradowaną”, prasę, anegdot; pmys-CTra. peeśai ludowe i bajki, pornografię, literaturę kalendarzową. ..roman;

3

cu Huząryth’ oraz literaturę tendencyjną.

4

?x rp. prace P. Liby Citanie starych otcor i J. JurSa Kompoacu wnrtarćj rkcmkte- a osobitosti Tudorychornej literatury. „SIovenska literatura".

5

*    T tym zakresie nikt nie zdystansował dotychczas K. Capka jako autora

6

*    Por. m. in. pracę V. Zykmunda Umenie a gyć, Bratislara 1966.

¹ Terma „literatura o specyficznych funkcjach" pochodzi z pracy pod tym wiEsnje tytułem M. Sutorca, Literatura ipecialnych funken, ..Roir.boid", 1971,

’ Zarysowują się w pracach Kabinetu literarnej komunikacie w Nitrze.

7

Capek, op. cit., s. 190 i n.

Formy literatury popularnej