34160 IMGt94 (3)

Caka

mogiły

Mtejscowość w połucWoiw-zachodniej Słowacji (na południowy zachód od Levic), znana głównie z pojedynczego, •"eApego kurhanu (wysokość 5 m. średnica 52 m), datowanego na środkową epokę brązu Ftod centralną częścią stopniowo. etapami nadsypywanego kurhanu znajdowała się zagłębiona w podłoże, drewniana Komora grobowa z głównym pochówkiem, niestety wyrabcwanym. Owa kolejne groby odkryto przy skraju kurhanu. Najbardziej interesujący jest grób nr łl (tzw.

książęcy) zlokalizowany przy południowym skraju

W prostokątnej jamie o wymiarach 4,0 x 2,5 m natrafił szczątki ciałopalenia z bogatym, choć częściowo przepal^ na stosie inwentarzem. Wyróżniają się w nim zwłaszcza c? ści brązowego, płytowego pancerza oraz inne elementy ^ wego ekwipunku „księcia": mlecz, grot oszczepu 12 siekiery a także dłuto, brązowy nóż i brzytwa oraz części stroju 1 ozdoby - dwie szpile, zapinka, ozdobne guzy Itp.

rzeczą Dunaju i północnej części Europy Środkowej. Na terenach zachodnich Węgier południowo-zachodniej Słowacji, południowych Moraw i Dolnej Austrii ukształtowała się tzw. środkowodunajska kultura pól popielnicowych. Na bazie tzw. kultury przed-łużyckiej w południowo-zachodniej Polsce, rozwija się kultura łużycka w typie śląskim. W ciągu DI i w początkach IV OEB (według Monteliusa) przemiany te objęły również środowisko kultur)’ trzcinieckiej i inne ugrupowania w tej części Europy. W efekcie

|M||] I ^ramacn    między Soławą i Wołyniem, Bałtykiem i Karpatami utworzył się wielki kompleks kul-

wmotekso* kufeir pól tur pól popielnicowych w typie łużyckim.

Doudnuowch    *    * *    <    * *    *

W górnym dorzeczu Dunaju i Renu procesy te ujawniły się w ciągu okresu BrD

(faza Riegsee) i doprowadziły do powstania południowoniemieckiej kultury pól popielnicowych. Wraz z północnotyrolską (w ciągu BrD) i dolnoreńską (w ciągu HaA) odmianą kręgu popielnicowego, doprowadziły do unifikacji kulturowej ogromnych obszarów między Alpami a Niżem Niemieckim, zajętym przez krąg nordyjski. Tereny połnocno-wschodniej (mniej więcej po Sekwanę) i wschodniej Francji (między Alpami i Masywem Centralnym), swego czasu mniej intensywnie poddane presji modelu mogiłowego, zostały w ciągu okresu HaA włączone do kształtującego się kręgu kulturowego. Jego zwieńczeniem w tej części Europy był rozwój w HaB po drugiej stronie Pirenejów odmiany katalońskiej, obejmującej swymi wpływami obszary aż po Waleń-

11 Aragonię i Starą Kastylię w górnym dorzeczu Ebro. Około 1200 BC klasyczny model w typie kultury pól popielnicowych (zwany kulturą Deverell Rimbury) pojawił się w południowej Anglii. Podłożem tego zjawiska były przemieszczenia ludnościowe z kontynentu, z dolnej Nadrenii. W pozostałej części Wysp Brytyjskich kultywujących lokalne tradycje, upowszechnił się jednak ciałopalny obrządek pogrzebowy.

Szerzenie się nowego modelu zjawisk cywilizacyjnych miało na większości obsza-    szerzenie się nowego

rów charakter ewolucyjny i przybierało formę stopniowej adaptacji nowych wzorców    modelu zjawisk

ideowych, zachowań kulturowych itp. Nie wszędzie jednak procesy akulturacyjne przebiegały w warunkach względnie pokojowych. Na wielu terenach, zwłaszcza na obrzeżach dokonujących się przeobrażeń, towarzyszyły im przemieszczenia ludnościowe wywołujące zapewne niepokoje polityczne. Niekiedy bowiem nowy model zjawisk kulturowych pojawiał się nagle i nie był poprzedzony ewolucją lokalnych ugrupowań. Sytuacje takie miały miejsce w południowej Polsce, nad dolnym Renem, nad Rodanem, czy w Katalonii. Nie brak też ich symptomów w południowej części Europy Środkowej, na terenie Kotliny Karpackiej.

Konfrontacja dwóch światów - barbarzyńska Europa a najazdy Ludów Morskich

napór tzw. Ludów Północnych na Egipt

prztmwsK ludności znad <k i Środkowego I

Również na innych obszarach Europy nie były to czasy spokojne, obfitujące raczej w migracje ludności, najazdy i konflikty militarne. Dotyczy to zwłaszcza południowej części kontynentu, przy czym do najbardziej spektakularnych zjawisk tego okresu należą przemieszczenia tzw. Ludów Morskich, które ogarnęły właściwie niemal cały basen Morza Śródziemnego. Epizody te w sposób wyrazisty zapisały się m.in. w dziejach Egiptu. Za panowania faraona Merenptaha, pod koniec XIII stulecia BC, zwiększył się bowiem napór tzw. Ludów Północnych na granice Egiptu w rejonie Delty. Część z nich wywodziła się zapewne z Anatolii, skąd zostały z kolei wyparte przez falę przybyszów z Półwyspu Bałkańskiego. Ostatecznie tzw. Ludy Morskie zostały wprawdzie pokonane przez Ramzesa DI około 1180 BC (co zostało uwiecznione na ścianach świątyni grobowej w Medinet Habu w Górnym Egipcie), ale skutki tych wydarzeń wyznaczyły istotną cezurę w rozwoju cywilizacyjnym wielu obszarów w basenie Morza Śródziemnego. Do obszarów tych należą nich min. tereny Grecji, gdzie w XIII wieku BC wiele osiedli jak Mykeny, Tiryns i Ateny umacniało swoje obwarowania w obliczu zagrożenia najazdami. W ciągu XIII wieku BC dwukrotnie została złupiona Troja. Dramatyczny obraz sytuacji zagrożenia poprzedzającego zniszczenie osiedla, zawierają tabliczki z końca XUI wieku odkryte w Pylos. W tym czasie (około 1200 BC) zostało też zniszczonych wiele innych ośrodków we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego (w tym Troja VUa - około 1184 BC według tradycji greckiej).

Zniszczenie cywilizacji późnomykeńskiej otwarło też drogę na tereny Grecji Dorom, przesuwającym się w XII wieku BC z terenu Bałkanów. Pojawienie się na terenie Grecji i w Troi VIIbl i VIIb2 ceramiki nawiązującej stylistycznie do form znanych z obszarów karpacko-dunajskich (m.in. tzw. ceramika guzowa nawiązująca do kręgu gawskiego) świadczy, że jednym z punktów wyjścia i częściową przyczyną wspomnianych niepokojów, mogły być przemieszczenia ludności znad dolnego i środkowego Dunaju. Jest też znamienne, iż metalurgia brązowa wschodniej części Półwyspu Bałkańskiego (tereny dzisiejszej Bułgarii) z początków epoki żelaza (tj. z okresu po 1200 BC), stylistycznie nawiązuje najbardziej do brązownictwa ze środkowego dorzecza Dunaju. Na ten sam okres (XIII wiek BC) przypada też drastyczne wyludnienie obszarów nadczarnomorskich spowodowane wysychaniem stepu. Znaczna część ludności (m.in. kultury saha-(iiuiw.skiej) przesunęła się zapewne na południe (głownie przez Kaukaz?). Zdaniem

399