35960 str 206 207

wywana do dziś na Wawelu, przedstawia tarczę z herbami Polski (Orzeł), Litwy (Pogoń) i Habsburgów (herb trzeciej żony Zygmunta Augusta, Katarzyny) w otoczeniu 22 herbów ziemskich. Na piersiach orła królewski monogram: S[igismundus] A[ugustus].

6.    „Marszem Kościuszki” nazywano Pie6ń Kawalerii Narodowej, śpiewaną po raz pierwszy w kampanii 1792 roku. Pierwsze jej słowa są następujące:

Żywo nam serca porusza ochota Że się do wojny otwierają wrota...

7.    Jest to wiek XVII. Na chorągwi wyhaftowano herb Potockich — Pilawę. Potoccy .byli hetmanami koronnymi (polnymi bądź wielkimi) w latach 1037—1702, z przerwą w latach 1667—1684. Szereg hetmanów Potockich otworzył Mikołaj (zm. 1651), po którym nastąpił jego brat stryjeczny, Stanisław Revera (zm. 1667) i dwaj synowie Stanisława: Andrzej (zm. 1692) i Feliks (zm. 1702). Ponadto w XVIII wieku hetmanem wielkim koronnym był syn Andrzeja, Józef Potocki (1735—1751).

8.    Buława (rysunek 8A) była odznaką godności hetmańskiej, a buzdygan (rysunek 8B) rotmistrzow-skiej i pułkownikowskiej.

9.    Są to chorągwie z czasów Stanisława Augusta (rysunek 1), Królestwa Kongresowego (rysunek II) i powstania styczniowego (rysunek III). Na chorągwi regimentu piechoty z czasów Stanisława Augusta wyhaftowano w środku jego herb — Ciołek. Na chorągwi pułkowej z czasów Królestwa Kongresowego usunięto (po detronizacji Romanowów, 25 stycznia 1831 roku) z rogów płata cyfry królewskie (M — Mikołaj I).

10.    Franciszek Kowalski (1799—1862), podoficer Legii Litewsko-Wołyńskiej w powstaniu listopadowym.

37.

A TERAZ O SZKOLENIU

1. Pierwszą polską szkołę wojskową założył w 1766 roku król Stanisław August, wypełniając przyjęte w pactach conventaeh zobowiązanie. Był to korpus kadetów w Warszawie, zwany też Szkołą Rycerską (nazwa oficjalna: Akademia Szlacheckiego Korpusu Kadetów J. K. Mości i Rzeczypospolitej). Organizatorem i pierwszym komendantem szkoły (do 1792 roku) był generał ziem podolskich, książę Adam Kazimierz Czartoryski, a po nim generał-major Józef Wodzicki. Szkoła wychowała wielu wybitnych oficerów i patriotów, między innymi przyszłych generałów: Tadeusza Kościuszkę, Stanisława Fiszera, Karola Kniaziewicza, Michała Sokolnickiego, Jakuba Jasińskiego, Józefa Sowińskiego. Została rozwiązana 31 listopada 1794 roku, po upadku insurekcji kościuszkowskiej.

2.    Nazywano ich giermkami. Ci młoda przedstawiciele rodzin szlacheckich odbywali u doświadczonych rycerzy pierwszą praktykę, zakończoną uroczystym pasowaniem na rycerza.

3.    Był to tzw. karakol, stosowany powszechnie w Europie Zachodniej, zaś w Polsce bardzo rzadko i to wyłącznie przez niektóre oddziały jazdy autoramentu cudzoziemskiego. Taktyka ta polegała na tym, źe kara-kolujący oddział jeźdźców uzbrojonych w pistolety lub bandolety, ustawiony luźno w 6—7 szeregów, podjeżdżał do przeciwnika na około 30 m, obracając końmi w miejscu strzelał z lewej, potem z prawej ręki, i cwałem odjeżdżał do tyłu. Efekty tej taktyki były mizerne. Jeźdźcy z tylnych szeregów musieli strzelać nad głowami poprzednich, więc robili to niecelnie, a ówczesne pistolety i bandolety nie były bronią tak groźną, jak muszkiet piechura. Nic więc dziwnego, że karakolująca jazda szwedzka Karola IX i Gustawa Adolfa była z łatwością gromiona przez szarżującą na białą broń jazdę polslrą, gdy jednocześnie piechota szwedzka od 1026 roku dawała sobie radę nawet z husarią. Dlatego pod wpływem doświadczeń wyniesionych z wojny z Polską (1626—1629) Gustaw Adolf zabronił swej jeździe stosowania karakolu.

4.    Kontrmarsz, umożliwiający piechocie prowadzenie ciągłego ognia, polegał na tym, że pierwszy szereg muszkieterów występował na 10 kroków przed szyk, oddawał salwę i odchodził do tyłu dla nabicia broni, a już szereg następny powtarzał ten manewr. Początkowo, gdy dobry strzelec mógł oddać 1 strzał na 10 minut, uszykowanie piechurów w 10 szeregów zapewniało utrzymanie ognia ciągłego. W Polsce kontrmarsz upowszechnił się w latach dwudziestych XVII wieku, wraz z wprowadzeniem ulepszonych muszkietów; już tylko sześć szeregów zapewniało utrzymanie ciągłego ognia.

207