38113 strony80 81

się go na podstawie indeksu materiałowego, czyli stosunku wagi zużywanych surowców (materiałów) do wagi gotowego produktu. Im indeks ten jest większy od jedności, tym większa jest zależność lokalizacji zakładów od bazy surowcowej. Stopień surowcochłonności jest wysoki dla gałęzi i branż wykazujących surowcową orientację lokalizacyjną (np. dla przemysłu hutniczego). Dla gałęzi przemysłu nie związanych silnie z wykorzystaniem surowców (indeks materiałowy poniżej I) znaczenie bazy surowcowej jest odpowiednio mniejsze.

Znajomość indeksu materiałowego nie stanowi jednak dostatecznej podstawy do ustalenia, czy określone zakłady powinny być zlokalizowane w bliskości bazy surowcowej czy też nie. Konieczne jest wzięcie pod uwagę stawek taryfowych, kosztów transportu niezależnych od odległości przewozów (np. koszty załadunku, wyładunku), usytuowania w przestrzeni źródeł zaopatrzenia w surowce i rynków zbytu.

Na zmiany znaczenia czynnika bazy surowcowej w lokalizacji zakładów niektórych gałęzi przemysłu wpływa postęp techniczny. Przejawia się on w zmniejszaniu jednostkowego zużycia surowców, w stosowaniu nowych surowców, we wprowadzaniu nowych technologii produkcji. Niższe zużycie surowców na jednostkę gotowego produktu, przy jednoczesnym postępie technicznym w transporcie, zmniejsza udział kosztów transportu w kosztach własnych produkcji.

Rynek zbytu, tzn. zarówno odbiorcy indywidualni (konsumenci), jak i zbiorowi (przemysł), jest dla wielu gałęzi przemysłu ważnym wyznacznikiem lokalizacji oraz wielkości zakładów. Stopień powiązania zakładów przemysłowych z rynkami zbytu jest uzależniony od rodzaju wytwarzanych przez nie dóbr.

Rynek zbytu ma znaczenie przy lokalizacji przedsiębiorstw, których wyroby nie powinny być transportowane na znaczne odległości (np. towary łatwo psujące się) lub w których transport wyrobów na duże odległości jest nieopłacalny, tj. w przypadku gdy udział kosztów transportu wyrobów gotowych w kosztach produkcji ogółem jest wysoki. Znaczenie rynku zbytu jest duże dla lokalizacji zakładów tych gałęzi i branż, które wykazują rynkową orientację lokalizacyjną (np. dla budownictwa).

Nie uwzględnia się tu relacji między rodzajem dóbr a ich zasięgiem rynkowym. W związku z tym zagadnieniem wyodrębnia się zakłady, których geneza lokalizacyjna jest związana z rynkami:    miejscowymi (np.

elektrociepłownie), lokalnymi (np. wybrane zakłady przemysłu spożywczego), regionalnymi (wykształcającymi się w wyniku terytorialnej struktury i specjalizacji produkcji), krajowymi (np. zakłady wielkoseryjnej i masowej skali produkcji dóbr trwałego użytku) oraz zagranicznymi (np. w ramach międzynarodowej specjalizacji produkcji).

Czynnik transportu jest niejako nadrzędny nad innymi czynnikami, m.in. bazą surowcową i rynkiem zbytu. Koszty transportu są w dużej mierze uzależnione od odległości przewozów, co wpływa na lokalizację zakładów. Przy określaniu roli czynnika transportu istotne jest kształtowanie się wskaźnika kosztów transportu w kosztach produkcji ogółem. Jeżeli udział kosztów Irnnsportu jest wysoki, rola transportu jako czynnika lokalizacji wzrasta.

I )otyczy to zwłaszcza tzw. transportochłonnych rodzajów przemysłu, do których należą np. niektóre rodzaje przemysłu mineralnego, spożywczego, hutnictwo (zwłaszcza metali nieżelaznych). Mniejsze znaczenia ma ten czynnik w odniesieniu do większości branż przemysłu elektromaszynowego, chemicznego i włókienniczego.

Na skutek postępu technicznego w środkach transportu i rozwoju sieci I mnsportowych rola transportu jako czynnika lokalizacji maleje w czasie.

Zasoby wodne stanowią dla niektórych gałęzi czy branż przemysłu pndslawowy czynnik lokalizacji. Woda w przemyśle jest stosowana do różnych i dów, przede wszystkim bezpośrednio w procesach technologicznych, a także do produkcji pary, jak również jest używana do celów chłodniczych. Ponadto