38302 IMG175 (3)

zadanie poskromienia konia czy pokonania rywala).

Inne elementy, które równie często asymilują się — to początkowe szkodzenie i prześladowanie przeciwnika. Bajka nr 93 rozpoczyna się od tego, że siostra Iwana — wiedźma, nazwana również żoną smoka — dąży do pożarcia brata. Brat ucieka z domu. Staje się to początkiem akcji. Siostra smoka — zwykle postać prześladująca — została tu przemieniona w siostrę bohatera, zaś prześladowanie przeniesione na początek i wykorzystane jako A (szkodzenie), a ściślej jako A³™¹¹. W ogóle, jeśli porównamy, jak działają żony smoków podczas pościgu z tym, jak na początku bajki działa macocha, otrzymamy paralele, które rzucają pewne światło na początki bajkowe, w których macocha dręczy pasierbicę. Wyniki takiego porównania stają się szczególnie wyraźne, jeśli dodamy do tego analizę atrybutów tych postaci. Posługując się szerszym materiałem możemy wykazać, że macocha to przemieniona na początku bajki żona smoka, która przyjęła pewne cechy baby--jagi i pewne cechy obyczajowe. Ściganie niekiedy można porównywać bezpośrednio z prześladowaniem. Świadczy o tym następujący fakt: kiedy żona smoka zamienia się w jabłoń i staje na drodze bohatera kusząc go wspaniałymi, ale śmiercionośnymi owocami, można to porównać z ofiarowaniem przez macochę zatrutych jabłek wysłanych w ślad za pasierbicą. Porównywalne jest również przemienienie się

smoczej żony w żebraczkę i przemienienie czarownicy, wysłanej przez macochę, w handlarkę.

Innym zjawiskiem, podobnym do asymilacji, jest podwójne znaczenie morfologiczne jednej funkcji. Najprostszego przykładu dostarcza bajka nr 265. Książę wyjeżdża zakazując małżonce wychodzić z domu. Zjawia się u niej „kobiecinka, ot taka, zdawałoby się, prosta, serdeczna”. „Czemu — powiada — nudzisz się? Wyjrzałabyś chociaż na świat boży, po ogrodzie się przeszła” (namowy przeciwnika — 2¹). Księżna wychodzi do ogrodu. Tym samym ulega namowom przeciwnika (g¹) naruszając zarazem zakaz (b¹). Tak więc wyjście księżny z domu ma podwójne znaczenie morfologiczne. Bardziej skomplikowany przykład znajdziemy w bajce nr 179. Tu trudne zadanie — pocałować z rozpędzonego konia królewnę — jest przeniesione do introdukcji bajki. Prowadzi do wyprawy bohatera, tj. podpada pod określenie momentu łączącego (B). Charakterystyczne jest to, że powyższe zadanie podane jest w formie apelu podobnego do tego, który ogłasza ojciec porwanych królewien (por.: „Kto córkę moją królewnę Miłolikę z rozpędu na koniu pocałuje...”, „Kto odszuka córki moje...”). W obu wypadkach apel jest jednakowym elementem (B¹), ale w bajce nr 179 apel jest zarazem trudnym zadaniem. Tu, podobnie jak w pewnych innych wypadkach, trudne zadanie

129