38966 Pozytywizm leksykon literatury polskiej

______

minostycyzm

I'ogląd filozoficzny, głoszący, że wartości absolutne, transcendentne, irracjonalne są niedostępne dla ludzkiego umysłu, wobec tego uznaje za praw-' li, jedynie to, co można zbadać empirycznie. Termin został wprowadzony w 1863 r. przez Thomasa Henry’ego Huxleya, który w ten sposób określił ■Jjinowisko przeciwstawiające się zarówno wierze w Boga (gnostycyzmo-wi), jak i teorii poznawalności nieskończenie rozwijającej się rzeczywistości. Wyznawcy agnostycyzmu^ powoływali się na różnice pomiędzy zmysłowym . i naukowym poznaniem świata, a także na względność i ograniczoność rozumu ludzkiego. W publicystyce i literaturze polskiego pozytywizmu postawu agnostycyzmu nie miała charakteru zdecydowanie antymetafizycznego, choć w prozie > Aleksandra Świętochowskiego i > Elizy Orzeszkowej wyli,powały akcenty antyklerykalne. Na ogól przyjmowano pogląd, że nauka ani nie potwierdza, ani nie zaprzecza istnieniu Boga. Owo filozoficzne „nie wiem" oznaczało brak celu i sensu życia, stało się źródłem postaw pesymistycznych i kojarzone było z dekadentyzmem (np. w > Bez dogmatu Henryka Sienkiewicza).

Anielka

Powieść > Bolesława Prusa z 1880 r. Z pierwszego jej zdania dowiadujemy się, że „Anielka jest piękną dziewczynką, a przy tym ani ubogą, ani sierotą. Posiada wszelkie warunki szczęścia: ma rodziców, uczoną guwernantkę, własnego psa i - mieszka na wsi", to znaczy w dworze ziemiańskim. Ma lukże trzynaście lat, lubi baw^ć się i dokazywać z psem Karuskiem, jest serdeczna dla wszystkich, wrażliwa, ciekawa świata, którego tajemnice zaczynu stopniowo poznawać. Współczuje wiecznie chorej matce Matyldzie, zaniedbywanej przez męża Jana, zgorzkniałej i bezradnej, szukającej zapomnienia w literaturze romansowej. Opiekuje się braciszkiem Józiem, poddającym się hipochondrii matki. Dowiaduje się z niepokojem, że uwielbiany ojciec - ozdoba salonów - doprowadził majątek do niemal całkowitego I tankructwa. Nie może on rozwiązać konfliktu z chłopami o serwituty (dwór-