39698 skanuj0015 (270)

216 SPOŁECZNOŚCI LOKALNE

występowanie pewnego poczucia solidarności i wspólnego celowego działania w każdej społeczności lokalnej¹. Cechą społeczności lokalnej jest to, iż obejmuje ona (czy może obejmować) całe życie jednostki i wszystkie rodzaje stosunków międzyludzkich mogą w niej występować². W późniejszym okresie Maclver i C. H. Page napiszą, że „społeczność lokalna [...] to poczucie przywiązania [...]”, tj. poczucie przynależenia i określanie się pewnego zbioru ludzi jako „my”³.

To poczucie przynależności, przywiązania emocjonalnego jest bardzo istotne dla istnienia każdej społeczności lokalnej. Ten aspekt świadomościowy ^poczucie przynależności”, łączności, „świadomość grupowa” i podobnie określany poczyna się pojawiać w coraz większej liczbie definicji jako istotny czynnik -element charakterystyczny dla każdej społeczności lokalnej.

W r. 1955 G. A. Hillery podjął próbę zahamowania lawiny definicji, ich uporządkowania i uzgodnienia. Przeprowadziwszy rejestrację definicji używanych w pracach socjologicznych, wyróżnił 94 definicje. Spośród nich 69 definicji wymieniało zgodnie trzy elementy konstytuujące społeczność lokalną: interakcje społeczne, pewne wyodrębnione terytorium oraz wspólne więzi łączące mieszkańców⁴. Jednakże owo uzgodnienie nie było zadowalające, gdyż pozostawiało nadal szerokie pole niezgodności, nadto miało charakter wybitnie formalny.

Stąd też wielu autorów poszło inną drogą. Zestawiaj ą oni wszystkie elementy wymieniane przez zwolenników różnych orientacji. I tak R. M. French w doskonałym wyborze prac z zakresu problematyki społeczności lokalnych u-względnia, za Sandersem, cztery sposoby rozpatrywania społeczności lokalnej, a zarazem jej elementy składowe, stanowiące podstawę do traktowania społeczności lokalnej jako: 1) miejsca zamieszkania i życia pewnego zbioru ludzi; 2) wyodrębnionej naturalnej jednostki przestrzennej; 3) sposobu życia (właściwego podejściu etnograficznemu) oraz 4) systemu społecznego⁵.

Podobnie postępuje C^Bell i H. Newby⁶ w swej znakomitej analizie dotychczasowych badań społeczności lokalnych. Ich zdaniem liczne studia monograficzne społeczności lokalnych wyodrębniają i badają następujące elementy społeczności te konstytuujące: 1) pewne wydzielone terytorium zamieszkane przez ludność i traktowane jako „jej” obszar, ziemia „ojczysta”, jej granice; 2) kompleks instytucji działających na danym obszarze; 3) poczucie przynależności (sens of belonging). Zwracają oni też uwagę, iż niezbyt trafnie wiąże się pojęcie „społeczności lokalnej” z pojęciem Gemeinschaft z dychotomii Tonniesa. Albowiem terminem Gemeinschaft Tonnies określa nie tylko dawną Gemeinde, tradycyjną wiejską społeczność lokalną, a właściwie teoretyczny, idealny, heurystyczny jej model, ale również różne grupy społeczne oparte na stosunkach przyjacielskich, stosunkach pokrewieństwa, a nie tylko grupy sąsiedzkie⁷.

W opublikowanej w 1973 r. rozprawie D. B. Clark wyróżnia cztery sposoby definiowania społeczności lokalnych oraz cztery elementy konstytuujące te grupy i jednocześnie cztery koncepcje ich pojmowania. Społeczność lokal-na może być pojmowana jako: 1) miejscowość, 2) zbiorowa działalność — aktywność, 3) określona struktura społeczna, 4) poczucie solidarności i znaczenia - społeczność lokalna jako sentyment⁸.

Przegląd tych definicji i sposobów ich ujednolicania dowodzi, że niezgodności płyną nie z trudności werbalnego opisu zbiorowości terytorialnych, ale są wynikiem zajmowania odmiennych stanowisk. U podstaw niezgodności tkwią różnice w samych koncepcjach traktowania rzeczywistości społecznej, a w tym rzeczywistości społeczności lokalnych. Miast przeto uzgadniać określenia werbalne, lepiej jest ukazać odrębności stanowisk, które skłaniają autorów definicji do eksponowania jednych elementów i cech, a pomijania innych, do odmiennego pojmowania istotnych cech tych grup.

Słusznie skarży się M. Stacey, że dyskusje i spory wokół definicji community świadczą nie o braku zgody w zakresie terminologii, ale o istnieniu różnic w koncepcjach ujmowania zjawisk społecznych w ogóle⁹. Koncepcje społeczności obarczone są także myśleniem ideologicznym. Społeczności lokalne oskarża

1

   N. I v e r s o n, Germania as an Ethnic Community, [w:] The Community. A Compara-tive Perspective, ed. by R. M. French, Itasca Ul. 1969, s. 162 (przyp.).

2

M a c I v e r, dz. cyt., s. 9.

3

R. M. M a c I v e r and C. H. Page, Societry, London 1961, s. 291.

4

G. A. Hillery, Definitions of Community: Areas of Agreement, „Rural Sociology”, 1955, nr 20.

5

   The Community. A Comparative Perspective, s. 3. Por. również I. T. S a n d e r s, The Community. An Introduction to a Social System, New York 1966, s. 11-24.

6

   C. Bell and H. Newby, Community Studies, London 1971.

7

   Tamże, s. 16.

8

   D. B. Clark, The Concept of Community: A Re-Examination, „The Sociological Review”, 21 (1973), nr 3, s. 397-416.

9

   M. Stacey, The Myth of Community Studies, „British Journal of Sociology”, 1969, nr 20.