39801 IMG#83

ANTONI IGNACY DMOCHOWSKI

272

Engla⁸. W 1926 r. rozpoczęto systematyczne badania wykopaliskowe których owocem było kilka kolejnych opracowań opublikowanych przez B. Ehrlicha⁹ i M. Eberta¹⁰ — prowadzących badania w latach 1928—1930 i kontynuujących je w okresie 1933—1935.

Badania przedwojenne objęły siecią 22 wykopów cały teren grodziska w celu uchwycenia jego najważniejszych punktów i stratygrafii. Główną uwagę poświęcono zbadaniu umocnień i konstrukcji obronnych obiektu, Odkryto, że wszystkie wały były poprzedzone fosami, ich szczyty zaś — zaopatrzone w umocnienia drewniano-ziemne, złożone ze ścian z desek wypełnionych ziemią i kamieniami. Nie udało się jedynie uchwycić śladów palisady pomimo zauważenia po polach dołów sprawiających wrażenie jej pozostałości. Doły okazały się bowiem jamami odpadkowymi lub pozostałościami wcześniejszej osady otwartej, na której powstał gród.

W układzie stratygraficznym B. Ehrlich i M. Ebert wyróżnili trzy fazy rozwojowe grodu: wczesnożelazną i dwie wczesnośredniowieczne. Po wojnie przeprowadził w Tolkmicku badania powierzchniowe J. Antoniewicz, Zostały one uwieńczone znalezieniem szpili ślimacznicowatej, fragmentów naszyjników, niebieskiego paciorka na druciku brązowym oraz ceramiki, datowanych na wczesny okres żelazny. Natrafił on również na lepioną ręcznie i obtaczaną na kole ceramikę z wczesnośredniowiecznych faz grodu.

W roku 1959 ekspedycja wykopaliskowa Muzeum Pomorskiego w Gdańsku przeprowadziła na terenie grodziska w Tolkmicku systematyczne badania wykopaliskowe, będące wstępem do prac wykopaliskowych, jakie w przyszłości nad tym obiektem będą prowadzone. Niniejsze krótkie sprawozdanie ma za zadanie przedstawić wyniki uzyskane w 1959 r.

CHARAKTER I POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE STANOWISKA

Grodzisko w Tolkmicku, zwane przez ludność okoliczną „Starym Zamkiem", leży ok. 2 km na południowy wschód od miasteczka, na wzgórzu otoczonym wąwozami, którymi płyną dwa strumienie. Od południa zaplecze jego stanowią lesiste utwory dyluwialne Wysoczyzny Elbląskiej, która bardzo stromo opada tutaj w kierunku Zalewu Wiślanego. Krajobraz jest bardzo urozmaicony i rozczłonkowany, wszechstronny więc jego opis oraz opis położenia topograficznego obiektu wymagałby współpracy fachowca i jego opracowania. Przykładem może być tutaj fachowe opracowanie położenia grodziska w Jeziorku, pow. giżycki^{1 2}.

Umocnienia grodziska rozciągają się z zachodu na wschód pasem o długości 340 m i szerokości ok. 110 m. Centrum grodziska w kształcie nieregularnego czworoboku o wymiarach 60 X 45 m jest opasane potężnymi wałami. Różnica poziomów między szczytem wałów a płaszczyzną podstawy wynosi ok. 7 m, dzięki czemu obiekt jest wyraźnie widoczny w terenie.

Główna część grodziska była zabezpieczona od zachodu i wschodu przez kilka odcinków obronnych w postaci wałów z fosami. Od północnego wschodu rolę ich spełnia stromy wąwóz, uniemożliwiający dojście. Wewnątrz obwałowań centrum grodziska leży lekkie wzniesienie charakterystyczne dla założeń wczesnośredniowiecznych. Całość stanowiska i jego okolica są porośnięte lasem i gęstymi krzakami.

METODA PRACY TERENOWEJ

W celu zbadania warstw kulturowych i konstrukcji umocnień grodziska w Tolkmicku, wytyczono w jego części północno-wschodniej wykop prostopadły do osi wału okalającego centrum obiektu (rys. 1). Miejsce to na-

Rys. 1. Tolkmicko, pow. Elbląg. Widok walu od strony wewnętrznej grodu, w miejscu prowadzenia badań w roku 1959

leży do najwyżej wyniesionych punktów na jego obwodzie. Szerokość wykopu mierzona wzdłuż biegu wału wynosiła 6 m, długość zaś ok. 20 m. Wał eksplorowano warstwami mechanicznymi ok. 20 cm. W zależności od ukazywania się ciekawszego obrazu w wykopie wykonywano plany poziome. W miarę posuwania się w głąb, dla zapewnienia bezpieczeństwa pracującym, wobec małej spoistości ścian, zachowywano przy ścianach wykopu stopnie szerokości 50 cm i wysokości 1 m. W sezonie wykopaliskowym 1959 r. przekopano odcinek o długości 10 m, głębokości 3 m i szerokości na najniższym poziomie 2 m. Mała szerokość dna wykopu była spowodowana wprowadzeniem stopni ochronnych.

Poza wykopem zasadniczym wytyczono i przekopano w centrum grodziska rów sondażowy o wymiarach 5 X 2 m, mający za zadanie uchwycenie treści warstwy kulturowej wewnątrz wałów.

18 — Rocznik Elbląski

C. Engel, Unsere Heimat, 1934, s. 53.

• B. Ehrlich, Die Tolkemita, die erste nachweislich germanische Burg Ost-preussens, „Mannus”, t. VIII, Erganzungsband 1931, s. 55—59.

M. Ebert, Castrum Weklitże, Tolkemita, Truso, „Elbinger Jahrbueh", t. V—VI, 1927, j. 109—122.

ii M. Kiełczewska-Zaleska, Położenie geograficzne grodziska w Jeziorku, pow. Giżycko, „Materiały wczesnośredniowieczne”, t. II, 1950, s. 201—209.