40343 SNB13880

48

Sprzeczność patologiczna w drugiej postaci występuje w układzie przeciwny^ gdy zaangażowanie opiekuna w opiekę jest niedostateczne w stosunku do jeg^ możliwości i powinności oraz potrzeb podopiecznego, gdy ogranicza on konieczne „normalne” jej koszty z intencją zachowania jak najwięcej swego „stanu posiada, nia”, co prowadzi do deprywacji potrzeb, naruszania lub udaremniania istotnych wartości życiowych podopiecznego. Przedstawia to ryc. 26.

oraz zakresu wartości obu stron

Ryc. 26. Stosunek opiekuńczy egoistyczny — sprzeczności patologiczne (antagonisty czn e)

Charakter tak wypaczonego, egoistycznego stosunku opiekuńczego w kontekście roli opiekunki-matki Andre Very wyjaśnia trzema możliwymi przyczynami⁸¹ jej nadmiernym egoizmem, niedojrzałością macierzyńską i traktowaniem dziecka jako przeszkody życiowej. Mając na względzie także opiekunów zastępczych i profesjonalnych, można wskazać na jeszcze jedną złożoną przyczynę aktualizacji takiego stosunku opiekuńczego, a mianowicie: dominację takich negatywnych postaw opiekuńczych, jak ograniczanie potrzeb podopiecznego poprzez ich blokowanie i zaniżanie poziomu zaspokojenia, unikanie sytuacji wymagających interwencji opiekuńczej^{1 2 3}, lenistwo czynnościowe i nadmierna surowość.

7.4. Wielopostaciowość stosunku opiekuńczego 7.4.1. Uwagi wstępne

Stosunek opiekuńczy ogólnie pojmowany nie stanowi kategorii jednopostacio-wej. Przeciwnie, mamy tu do czynienia z szeregiem jego odmian, wynikających najogólniej z dużego zróżnicowania opieki międzyludzkiej. Tak na przykład, w opiece rodzinnej widoczne są odmienności tego rodzaju relacji interpersonalnych: ojciec — dziecko, matka — dziecko, babka — wnuczek itd. Wskazują na to także przedstawione wyżej sprzeczności w stosunku opiekuńczym, a zwłaszcza ich dwie przeciwstawne postacie. Oznacza to, że stosunek ten zachowując swe specyficzne rodzajowe właściwości, stanowiące konstytutywne cechy tego pojęcia, przejawia się w różnych postaciach, począwszy od opieki w rodzinie, w ramach której występuje wymienione wyżej i dalsze jego zróżnicowanie. Te zaś w sumie wykazują dostrzegalne swoistości w porównaniu z tego rodzaju stosunkami przejawiającymi się w innych układach opiekuńczych. Można zatem wyodrębniać określone typy stosunku opiekuńczego: po pierwsze, mieszczące się w obrębie danego układu opieki, po drugie, wynikające ze swoistości różnych takich układów i po trzecie, niezależnie od tego. Okazuje się przy tym, że dokonywanie takich podziałów wymaga zastosowania różnych kryteriów.

Wszystko to razem, a także „nieprzetarte ścieżki” w zakresie teoretycznego opisu tego rodzaju stosunku sprawiają, że przedstawione niżej jego typologiczne zróżnicowanie stanowi przedsięwzięcie niełatwe, będące określoną próbą rozwinięcia tezy o wielopostaciowości stosunku opiekuńczego w ogóle.

W związku z tym nasuwa się pytanie o celowość dociekania i ustalania w sposób względnie uporządkowany zróżnicowań tego mikrosystemu opieki. Otóż, przede wszystkim, dzięki takim zabiegom analitycznym możliwe staje się poznawanie natury rzeczy w jej różnorodności, a zwrotnie, poprzez operacje syntezy osiąganie właściwego rozumienia i określania stosunku opiekuńczego w ogóle. Jest w tym więc sens poznawczy, eksploracyjny. Płynący stąd pożytek praktyczny polega głównie i najogólniej na umożliwianiu diagnozowania, zajmowania stanowiska wartościującego i odpowiedniego modyfikowania określonych typów tego stosunku.

W przedstawionej niżej próbie typologii stosunku opiekuńczego opiekun ujęty jest jednoosobowo. W rzeczywistości ta strona stosunku jest najczęściej — jak w rodzinie pełnej — podmiotem dwuosobowym (kobieta—mężczyzna). Stanowi to istotny czynnik różnicujący ten stosunek, a szerzej ważki problem w praktyce i teorii opieki, zasługujący na osobne rozważenie. Nieuwzględnienie go jako kryterium różnicowania wskazuje między innymi na to, że typologia ta, pomimo zastosowania sześciu różnych kryteriów podziału, nie jest jeszcze w pełni wyczerpująca, tym niemniej ukazująca — jak można sądzić — najbardziej charakterystyczne i znaczące postacie rozpatrywanego stosunku.

1

¹ A. Very, Wychowanie w rodzinie. [W:] Rozprawy o wychowaniu, t. 1, pod. red. M. Dcbesse

2

i G. Mialaret, Warszawa 1988, s. 127.

3

Możliwe wątpliwości co do granic tej interwencji określa T. Gordon następująco: „należy pomagać dzieciom f...) aby odzwyczajały się od zależności od rodziców, aby same mogły zaspokajać własne potrzeby”. Zob. T. Gordon, Wychowanie bez porażek. Warszawa 1991, s. 100.