4055992473147090015800008992349335170736227198 n

f 258 'Elżbieta Olejniczak

Niektórzy z wypowiadających się zwracali osobną uwagę na różnorodne funkcje ciszy w słuchowisku radiowym - lepiej zresztą łub gorzej spożytkowane w poszczególnych konkretnych realizacjach. ! tak np. Janina Morawska, odnosząca spore sukcesy na antenie, na łamach “Pionu" z 1935 r. zwierzała się czytelnikom: “dy-łam mocno zdziwiona, kiedy w realizacji «momeot wejścia w wielką cisze^{1 2} w ogóle zniknął, zagłuszony łomotem walących się domów \ rykiem wichury, nadawanej oczywiście z plyi"^H. Niewiele nadziei z wykorzystaniem dramatycznych walorów ciszy i milczenia na antenie łączył tez, np Andrzej Rybicki pisząc: “...międzysłowna chwila ciszy, nabrzmiała tragizmem tam, gdzie widz postać sceniczną widzi, ntoźe stać się atomem pustki i osłabić, jeśli nic zniweczyć, napięcie przebiegu przy percepcji jedynie fonicznej"

Wspomniana przed chwilą Morawska mówiła o “wielkim skupieniu niewulzi.il- ' ności² “jako o cesze wyróżniającej gatunkowo sluclK>wisko. Czynnik niewidzialnoacf bywał często postrzegany jako pozytywny, jako (en, który “pogłębia to. co istotne'. To, że słuchacz radiowy nic widzi, wydawało się wielu aspektem o absolutnie podstawowym znaczeniu i to lak dalece, ze np. jeden /. najsłynniejszych i najbardziej popularnych spikerów amerykańskich nigdy nic pozwolił opublikować swejej fotografii "pragnąc dla miłośników swoich pozostać na zawsze tajenantczem" ⁿ.. Również i w Polsce kilku prelegentów broniło do końca dwudziestolecia międzywojennego swojej "wizualnej anonimowości", zaś "Reduta², wzorem zresztą swych angielskich kolegów, "nie podawała nazwisk artystów występujących przed mikrofonem² Niekiedy upatrywano zgoła źródeł "cudowności radia" w 'fascynującej nic widział ności". jaką operuje. Leśnodorski mniemając, źe nie widząc słyszy się lepiej, intensywniej, na poparcie swej tezy dodawał: "drażliwy słuchacz, delektując się dobrą muzyką na koncercie, 2amyJta przecież niekiedy oczy’ ²V Mimo. le zaznaczana często i sprowadzana do efektownych haseł czy sformułowań (sztuka "przy powiekach zamkniętych" - pisała Nałkowska ²•; 'słowo w ciemności² -mówił Terlecki ^łl; “być głuchym albo niewidomym przez całe życie to wielkie kalectwo. Nie móc słyszeć albo oślepnąć na chwilę - to wielka radość ..." głosił Bohdziewicz ^E) - ciemność, niewidzialność właściwa słuchowisku radiowemu -jak trafnie zauważył Tymon Terlecki - ‘nie wyczerpuje ani kategorii materiału, ani kategorii środków ekspresyjnych radia’ ^a. Jednak dalej tenże Terlecki ze swych rozważań wysnuwał wysoce bulwersujące wnioski: "Sprawa autonomicznaści, integralności radia jako sztuki właściwie nie 20Siała dotąd postawiona i rozstrzygnięta (...) W odczuciu i świadomości wielu, kulturalnych nawet odbiorców, radio jest

259

ciągle, jak ktoś powiedział. ^przyjemnie brzęczącą pozytywką*, «samogrającą sztuczką*, albo stanowi tylko nowy, bardziej udoskonalony, podatniejszy sposób upowszechniania literatury, coś w todzaju akustycznego powielacza* ^ł*.

Poglądy Terleckiego, acz reprezentujące w owym e/.asic niewątpliwie mniejszość', me były odosobnione całkiem i zupełnie. Bo clioćhy I.. Pomirowski także pytał - nic proponując wcale jednoznacznej odpowiedzi - *czy radio jest nową

C/.y radio jest XIt Muzą...

sztuką, czy leż tylko nowym instrumentem* ^w. Nie doceniła najwyraźniej radia także Z. Nałkowska, autorka - nota benc - całkiem nieudanego słuchowiska. Dostrzegając wprawdzie spccyliczne tylko dla spektaklu radiowego “prawa i nakazy, czyniące z ladia coraz wyraźniej instrument i organ nowej sztuki" *\ głosiła jednak równocześnie, iż. "miłośnicy tej sztuki zbyt wielką, jak mi się zdaje, przepowiadają jej przyszłość" ”, Traktując dramat radiowy jako "podiyp* dramatu pisanego dtn teatru, potwierdziła tylko starą prawdę, iż niedostrzeganie nowych możliwości bynajmniej istnienia tych możliwości nie niweluje. I nic bez racji, juk się zdaje, Ulatowski pisał o jej shicliowisku: "Nałkowska posłużyła się najtańszymi szablonami jsychologicznymi. Z tej katastrofy wielkiego talentu wynika, że radio rozporządza nic tylko “artystycznymi" środkami, ale ponadto ■własnymi" środkami artystycznymi. Okazało się, że o wicie mniejsza artystka - Janina Morawska - o wiele lepiej operuje tymi środkami i jest - w zakresie Teatru Wyobraźni - o wicie większą artystką od Zotii Nałkowskiej* ⁿ.

Przekonanie, iż "klasyczne* słuchowisko radiowe jest w zasadzie zupełnie nową formą twórczości literacko-actystyczncj* dzielili z Leśnodotskim dość liczni dyskutanci, choć wiciu podpisałoby się zapewne i pod diugą częścią lego sądu, to jest pod przeświadczeniem, że "jest to forma nic zbadana jeszcze dokładnie i nic wyzyskana w pełni* ^K>. Ale nawet zwolennicy tezy o autonomicznym charakterze sztuki radiowej uściślali nierzadko, iż właściwie "jedynie słuchowiska mogą pretendować do godności nowej sztuki radiowej*^łl. Byli i tacy, którzy uznając w zasadzie autonomiczność sztuki słuchowiskowej, sądzili, że - tak naprawdę -twórczo można rozwijać tylko pewien określony rodzaj lub gatunek. Jedni (tu m.in. Ulatowski) sądzili, że "szczególna właściwość* (...) (słuchowiska) polega na

^ST. Terlecki, tamże. por. też: P. Pdwlitzek, Nony instrument ety nowa simka?. "Gazeta Polska" 1935, nr 18. s. 5.

^a L. Pomirowski. I.ireraci w sprawie słuchowisk, "Gazeta Polska* 1935, nr 173.

l S.

^K Z. Nałkowska, op. cit.. *. 6.

³ Ibidem,

¹⁴ J Ulatowski. op. cit., s. 6.

^s Z. LcśiłoJorski, op. cit., s. 17; por. też: Co dala nam 'scena nyofcr<i«i*, 'Radjo* 1932, nr 52. s. I, 12; A. Dyganukt. Tydzień Literacki Polskiego Radia, “Radjo" 1933, nr 43, s. 1; K.P. Wiegand, Comeonc. 'Kultura* 1936, nr 11. s. 8.

*    Z. Leśnodorski, op. cit., s. 17; por. też; Nowe drogi '‘Teatru Wyobraźni", "Gazeta Polska" 1935, nr 42. s. 5; Czekamy na poetę radiowego, “Głos Poranny" 1935, nr 83, *• 12; Znamię dojrzałości, "Gazeta Polska" 1935, nr 243, *. 5; S. Harry, Pretendenci do ironu, "Kultura" 1938. nr 7, s. 7.

*    B P., Jeszcze o słuchowiskach mdiowycJi, "Pion* 1935, nr 35, s. 6; por. też- Z. Kisie-

1

^M J. Morawska, op. cit., ». 5.

¹¹ A Rybicki, Kilka inrag..., s. 9.

“ J. Morawska, op. cii., s. 5.

¹⁷ Materializacja “niewidzialnych², ’Aiitena“ 1938, nr_ 10, s. 8.

'² Ibidem.

” I. Leśnodorskl, op. cit.. s. 17.

2

Z. Nałkowska, Moje pierwsze słuchowisko, 'Pion" 1935, m 38, 5. 6, 7. ^łl T. Terlecki, op. cii., s. 5.

^!! A. Bohdziewicz, Przyszłość słuchowiska nu! i owego, "Pion² ł935, nr 15, s. II ⁷³ T. Terlecki, op rit.. s. 5.