42977 SNB13910

108

postępu w tworzeniu metodologii obu tych subdyscyplin, a szczególnie pedagogj. ki opiekuńczej, której częścią fundamentalną jest teoria opieki międzyludzkiej, (j₀ rozwinięcia problematyki aksjologicznej w ich obrębie i w rezultacie tego do pozytywnego wpływu na praktykę opiekuńczo-wychowawczą, co w sumie wy. kracza znacznie poza korzyści, jakie przynoszą studia i analizy komparatystyczne w ogóle. Wynika to głównie z wielorakich relacji, a zwłaszcza z szeregu różnych związków zachodzących między opieką a wychowaniem, w których istotne znaczenie mają wartości właściwe dla każdej z tych dziedzin.

Niezależnie od tych pozytywnych oczekiwań podjęty temat wymaga także sformułowania następujących ograniczających go uwag.

Tego rodzaju problematyka jest w naszych publikacjach czymś prawie nieznanym, co oczywiście utrudnia jej wyczerpujące rozpatrzenie.

W opracowaniach z zakresu pedagogiki opiekuńczej w zasadzie nie podjęto jeszcze zagadnień aksjologicznych teorii opieki. Można tam co najwyżej dostrzec ogólnikowe wskazywanie na dziecko jako wartość najwyższą, na jego wielostronny rozwój i szczęście lub odwoływanie się do naczelnych celów wychowania. Nie pozwala to zapewne na dostateczne orientowanie opieki, ku czemu może ona i powinna zmierzać, jakimi kierować się pryncypiami i jakie stosować kryteria samooceny. Nie zmienia tego w niczym fakt, że dobra opieka nad dziećmi

—    przede wszystkim w normalnej rodzinie — najczęściej intuicyjnie prowadzi do urzeczywistniania odpowiadających jej wartości. Wskazuje on między innymi, jak dalece w tym przypadku teoria nie nadąża za praktyką. Równocześnie można mówić o oczywistej niezbędności aksjologicznych podstaw opieki w granicach każdej możliwej do przyjęcia koncepcji metodologicznej pedagogiki opiekuńczej. Z tego też względu niniejsze rozważania stanowią zaledwie wstępny, ogólny szkic tej problematyki, wymagający dalszego, wyczerpującego rozwinięcia oraz pełniejszego sprecyzowania pojęć i sądów.

Charakterystyka wartości funkcjonujących w granicach ściśle pojętego wychowania jest tu — wobec istniejących opracowań i ustaleń w tym zakresie¹

—    ograniczona li tylko do zasygnalizowania ich istotnych swoistości, w porównaniu z wartościami wyznaczającymi treści i kierunki działalności opiekuńczej. Istnieje bowiem, z jednej strony, imponujący zasób wiedzy z zakresu teleologii wychowania, nagromadzonej w wielu znaczących publikacjach, a z drugiej, wyłaniające się wciąż nowe problemy, czego przykładem może być podjęty tu temat rozważań.

10.6.2. Ogólne pojęcia opieki i wychowania jako przesłanki rozróżnień wartości właściwych obu tym dziedzinom działalności

Rezygnując tu z przytaczania różnych definicji wychowania można z dopuszczalnym uproszczeniem przyjąć, opierając się na reprezentatywnych opracowaniach z zakresu pedagogiki² — że istotą każdego ściśle pojętego wychowania jest mniej lub bardziej świadome kształtowanie osobowości wychowanka zgodnie z przyjętym systemem wartości, czy też inaczej mówiąc, urzeczywistnianie w jego osobowości tych wartości lub za K. Konarzewskim (op. cit.) jako „działalność nastawiona na zmianę postępowania drugiego człowieka, przebiegająca we wspólnej sytuacji symbolicznej*’. Tak rozumiane wychowanie odnosi się do różnych elementów i zakresów struktury osobowości i jest realizowane za pomocą wielorakich form i metod. Zawsze jednak sprowadza się do zabiegów zmierzających do urzeczywistniania postulowanych społecznie stanów rzeczy, znajdujących się poza wychowankiem, a pozostających w sferze wyobrażeń, antycypacji i życzeń wychowawcy. Tymi pożądanymi stanami są zatem różnorodne wartości wyrażane celami wychowania — od operacyjnych do naczelnych — składającymi się w sumie na określony ideał wychowania”³. Wartości te można, ze względu na ogólny przebieg i logikę procesu wychowania, podzielić na następujące grupy, co będzie także sprzyjać zabiegom porównawczo-analitycznym.

Wartości intersubiektywne rozumiane jako „świadome lub podświadome w danej chwili antycypowane przyszłe stany rzeczy, uważane za pożądane, do których zmierzamy w naszym działaniu”⁴, lub krócej — jako „postulowane stany rzeczy”⁵, a więc także jako kategorie wiodące autonomiczny absolutny byt, niezależnie od wartościujących doznań ludzi, przed „wzięciem” i urzeczywistnieniem.

Wartości instrumentalne, tkwiące we wszelkich konstruktywnych poczynaniach wychowawcy, prowadzących do osiągnięcia założonych celów wychowania, to jest wartości pośredniczących i właściwych. W tym znaczeniu każda praca ludzka ma takie i w takim stopniu wartości instrumentalne, jakie i na ile urzeczywistnia wartości pośredniczące i właściwe.

Wartości pośredniczące, będące wytworzonymi poprzez różnorodne działania i zabiegi wychowawczo-opiekuńcze względnie trwałymi elementami, formami życia i działalności wychowanków i wychowawców, dzięki którym aktualizują się wartości właściwe. Wartościami pośredniczącymi są między innymi: dodatnia

1

^M M.in. R. Ingarden, Przeżycie — dzieło — wartość, Kraków 1966; K. Kotłowski, Filozofia wartości a zadania pedagogiki, Wrocław—Warszawa—Kraków 1968; tenże, Aksjologiczne podstawy teorii wychowania moralnego. Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk 1976; W. Cichoń. Aksjologiczne podstawy teorii wychowania, Kraków 1980.

2

   Por. H. Muszyński, op. cit., s. 26—44; Tenże, Zarys teorii wychowania. Warszawa 1976, s. 22—32; Pedagogika, pod red. M. Godlewskiego i in.. Warszawa 1974. s. 28—34.

3

   Por. H. Muszyński, Ideał i cele wychowania. Warszawa 1974. s. 23—32.

4

¹⁴ i. Zieleniewski, Organizacja i zarządzanie. Warszawa 1968, s. 165.

5

⁵⁵ H. Muszyński, Ideał i cele. s. 18—24.