page0341

333

Rossy] ska literatura

Was iii Busłajewicz i Sad ho bogaty gość (kupiec). Pieśni obu tych cyklów, lubo pod względem pochodzenia należą do Rusi udzielno-wiecowej (to jest do epoki walki między księciem a wiecem), jednak w ustach ludu, do nowszych dochowały się czasów. W wiekach XVI i XVII poczyna się w Rusi moskiewskiej cykl właściwie carski pieśni historycznych; tak się składają pieśni o Iwanie Groźnym, jego zaborach, ucztach i-bojarach, o carze Alexym Michałowiczu, i t. d Tymczasem w Małej Rusi, z pieśni i dum kozackich tworzy się obszerny epos historyczny; treść jego stanowią czyny kozackich bohaterów, głównie ulubionych hetmanów. Dumy te składane i śpiewane były przez ma-łoruskich poetów ludowych (kobzarzy albo bandurzystów). W tymże czasie w państwie moskiewskiem, pojawiają się pieśni rozbójnicze, np. o Sfeńku Razinie (ob. Razin) i innych głośnych atamanach. Do utworów epickich odnieść należy tak zwane stichi (wiersze treści religijnej), jakiemi są: 0 księdzie gohdńnej (gołębiej, przez gołębia przyniesionej) i 0 sądzie ostatecznym (strasznym), przedstawiające mieszaninę pojęć pogańskich z nauką religii chrześcijańskiej. Od czasów reformy Piotra Wielkiego poczyna się w Rossyi bezpośredni wpływ literatury zachodniej; wpływ ten objawił się zrazu przez niewolnicze wzorów europejskich naśladowanie i dał początek nowej literaturze świeckiej, która następnie przez długi przeciąg czasu, oddaliła się całkiem od żywiołu narodowego. Reprezentanci naśładowniczej literatury byli zarazem gorliwymi reformy Piotrowej zwolennikami; takim był nasamprzód książę Kant,emir Antyjoeh (ob.), syn hospodara mołdawskiego, poseł rossyjski w Londynie i Paryżu, autor kilku (8) satyr, w których, naśladując satyryków łacińskich i francuzkich, wyszydzał wady ówczesnego wyższego społeczeństwa i w jaskrawych kolorach (ciężkim zresztą wierszem) wystawił jego lenistwo i próżną chełpliwość. Za Piotra Wielkiego na polu wymowy kaznodziejskiej (w języku cerkiewno-sło-wiańskim) słynęli: Stefan Jaworski, autor dzieła polemicznego: Kamień Wiary; Gabryjcl Iłużyński i Teofan Prokopowicz; na wzmiankę także zasługuje Dymitr Tuptało, metropolita rostowski, autor dramatów religijnych, żywotów świętych i dzieła o Kryńskich roskolnihach. Wszyscy pisarze ci byli rodem z Małej Rosi i w akademii kijowskiej nauki pobierali. W tymże czasie Tatyszczew Bazyli pracował nad krytyką dziejów ojczystych. Za panowania Elżbiety Pio-trówny znakomitsi: Łomonosow (ob.) professor chemii, wierszopis i panegirysta, autor Grammatyki rossyjshiej, twórca nowej budowy wiersza, reformator języka, i Suir.arokow, pierwszy dramaturg rossyjski (naśladowca francuzkich t»a-gedyj i komedyj) i pierwszy dyrektor publicznego teatru w Rossyi (w r. 1756 otwartego). Gedeon Krynowski Job.) słynął z wymowy kaznodziejskiej. Za tegoż panowania, staraniem Szuwałowa, ulubieńca cesarzowej, założony uniwersytet w Moskwie (r. 1755) i akademija sztuk pięknych w Petersburgu (r. 1757). W r. 1756 uniwersytet moskiewski wydaw^rać zaczął gazetę Moskiewskie wiadomości, na wzór petersburgskiej przez akademiję nauk wydawanej. Podczas gdy pisarze z wyższych klass społeczeństwa, naśladowali wzory zagraniczne (głównie francuzkie), zaś duchowni mówcy pisali dzieła przeciwko roskolnikom (ob. Roskolnicy), lub też z powodu różnyeh wypadków, szumne panegiryki; w niższych warstwach ludności krzewiła się tajna, roskol-nicza literatura; liczne dzieła sektarzy religijnych, już to powstające na wszystko co było nowością, już to uwielbiające tych z pomiędzy siebie, którzy męczeństwo i śmierć za ,,starą wiarę’’ ponieśli, szybko się rozbiegały po kraju, budząc otuchę i zapał w czytelnikach. Za Katarzyny II, metropolita moskiew'-ski Platon Lewszyn był znakomitym kaznodzieją; Dierżawin (ob.) opiewał ce-