page0375

NAZWY WŁASNE W LITERATURZE PIĘKNEJ

NURT EKSPRESJONISTYCZNY

Pewną modyfikację nurtu realistycznego stanowi taki typ nazewnictwa literackiego, który można określić jako ekspresjonistyczny. Zachowując zasadniczo te same cechy, nurt ten różni się od poprzedniego naruszeniem zasady typowości. Preferowane są w nim nazwy rzadkie, mało reprezentatywne, zachwiane zostają proporcje między nazwami autentycznymi a takimi, które są jedynie prawdopodobne. Prowadzi to do swoistej ekspresji leksykalnej i fonetycznej nazw.

W literaturze staropolskiej przykładem tego rodzaju nazewnictwa może być część imion śpiewaków i bohaterów „Roksolanek" Zimoro-wica, np. Aureli, Hiacynt, Izabella, Andronik, Serapion. Elementy tego nurtu dostrzegamy też w prozie Żeromskiego. Występują tu rzadkie imiona, np. Rafał, Laura, Cezary, przyciągające uwagę czytelnika nazwiska, np. Cedro, Judym, Niepołomski, Pobratyńska, Czarowic, Nienaski; wyodrębnia się wyrazisty zespól nazw „botanicznych", np. Jastrun, Zawilec, Szarłatowiczówna, Kościeniecka, Nawłoć, Stokłosy, Cisy. W osobliwe i rzadkie imiona, np. Salomea, Wincenta, Cezaryna, Kaj, Firmanty, Odo, Soter, i nazwiska, np. Bydałek, Dederko, Tawuła, Guślon, Anasiodło, obfituje też cykl „Rzeka kłamstwa" Szelburg-Zarembiny. Harmonizują one z ekspresjonistycznym stylem tego utworu, z nieco odrealnionym, półbaśniowym światem powieści. Niesamowitej atmosferze opowiadań Grabińskiego towarzyszą tajemniczo brzmiące nazwiska, np. Wrześmian, Czelawa, Szamota, Jaźwa, Szygoń, Dziwota. Nazwiska osobliwe preferuje też Nałkowska, np. Imszański, Oskienna, Uniska, Demowicz, Dasecki, Obojański, Omski, uciekając się często do podstaw hydronimicznych i toponimicznych, np. Niemeński, Strwiążewski, Słuczanska, Wiślicki, Tczewski, Wielolaski, Uhnińska, i — prawdopodobnie — do deformacji nazw autentycznych. Niektóre „dziwaczne" nazwiska Choromańskiego, np. Nitonicki, Wszakczyński, Dominik Mniejsza, są już raczej grą z czytelnikiem. Stworzenie pozorów semantyzacji zdaje się zachęcać do poszukiwania ukrytych w nich rzekomo znaczeń.

NURT KONWENCJONALNY

Nazwy własne, głównie imiona, zaczerpnięte z tradycji literackiej obcej i polskiej lub specjalnie dobrane, są tu sygnałem związków z określonym gatunkiem literackim i odwołań do innych tekstów, samym swym rodo-

371