page0371

NAZWY WŁASNE W LITERATURZE PIĘKNEJ

W późniejszym okresie nurt realistyczny dominuje m.in. w „Panu Tadeuszu" Mickiewicza, w powieściach ludowych i obyczajowych Kraszewskiego, w prozie Dzierzkowskiego, Korzeniowskiego, Władysława i Walerego Łozińskich, w powieściach i nowelach okresu realizmu i naturalizmu, w przeważającej części prozy XX w. Szczegółowe badania ujawniły ściśle związki między onomastyką literacką niektórych pisarzy (np. Mickiewicza, Konopnickiej, Dygasińskiego, Reymonta, Żeromskiego, Iwaszkiewicza) a nazewnictwem znanym im z najbliższego otoczenia.

Zgodnie z zasadą typowości różnicuje się imiona i nazwiska bohaterów zależnie od ich pochodzenia etnicznego. Jest oczywiste, że lokalizacja akcji utworu poza granicami Polski pociąga za sobą przeważnie wprowadzenie obcojęzycznych toponimów i antroponimów. Za przykład może tu posłużyć opowiadanie Iwaszkiewicza „Anna Grazzi", obfitujące we włoskie nazwy geograficzne (np. Siena, Volterra, Lucca, Certaldo, Chianti, Arno) i osobowe (np. Anna Grazzi, Aldo Pallini, Bionda, Chiara, Dino, Capelli, Leoni). Skomplikowane stosunki narodowościowe na obszarze Austro-Węgier znajdują odbicie w „Soli ziemi" Wittlina i w „Lekcji martwego języka" Kuśniewicza. Występuje tam nazewnictwo polskie, ukraińskie, czeskie i słowackie, węgierskie, niemieckie i żydowskie. Ono-mastyczny żywioł polski, niemiecki i żydowski, typowy dla Łodzi końca XIX w., ukazany został w „Ziemi obiecanej" Reymonta. Nazewnictwo ruskie i polskie kresowe występuje w twórczości Kraszewskiego, Czajkowskiego, Dzierzkowskiego, Jeża, Orzeszkowej (np. w „Dziurdziach": Stepan, Pilip, Pietruk, Stasiuk, Paraska, Aksena, Prokopicha, n. miejscowości Pryhorki), Wańkowicza, Iwaszkiewicza i wielu innych pisarzy.

Onomastykę żydowską jako pierwszy wykorzystał w szerokim zakresie Niemcewicz w powieści „Lejbe i Sióra", np. Chaim, Moszko, Icyk, Da-widek, Josiel, Herszko, Szmul, Rifka, Chajka, Ben Lewi, Rubin Ickowicz, Mozes Cucker, Izaak Federschmutz. Antroponimy Żydów, głównie imiona, przewijają się też w literaturze okresu romantyzmu, np. u Mickiewicza: Jankiel, Siora, Słowackiego: Judyta, Jankiel, Siora, Josiel, Korzeniowskiego: Szloma Krzemieniecki, Mortko, Rachela w „Kollokacji", Aron Lewe, Gierszon, Mortko brodzki, Berko brodzki w komedii „Żydzi". Obfituje w nie literatura pozytywizmu i naturalizmu; na uwagę zasługuje tu szczególnie twórczość Orzeszkowej, Klemensa Junoszy (Szaniawskiego) i Zapolskiej (odrębne utwory poświęcone problematyce żydowskiej). W nowszej literaturze bogactwem materiału wyróżnia się proza Janusza Korczaka, Juliana Stryjkowskiego, Adolfa Rudnickiego i Stanisława Benskiego.

3 67