page0373

NAZWY WŁASNE W LITERATURZE PIĘKNEJ

Do nadania utworowi kolorytu gwarowego służą między innymi: a) nazwiska odapelatywne i odimienne; b) ludowe - fonetyczne lub słowotwórcze — formy imion, np. fantęk, Jewka, Jadom, Sceponek, Haź-bieta, Frankówina, Kaziuk; c) formy wbłacza imion użyte w funkcji mianownika, np. Stasiu, Jasiu; d) gwarowe formy fleksyjne nazwisk, np. Sochy, Wrony, Woźniaki; e) typowo ludowe określenia żon lub dzieci, np. Józek Margoścyn, Jędrek od Zapały, Franek Kozłów, Gabryśka Siudaków, Kaliciok : Kalita, Kiecyk : Kiec, Balbuska : Balbus, Grzybicha : Grzyb; f) przymiotniki dzierżawcze, np. Frankowa łąka, Saganowe pole, Gabry-chów płot; g) konstrukcje przyimkowe w funkcji identyfikacyjnej, np. Zioło z Bartoszyc, Pięta z Zamłynia. Przykłady tego typu można łatwo znaleźć w twórczości Burka, Młodożeńca, Myśliwskiego, Nowaka, Or-kana, Reymonta, Redlinskiego i innych pisarzy.

Nurt realistyczny eksponuje też inne nazwy własne o ograniczonym zakresie socjalnym lub stylistycznym, np. przezwiska ludowe, przezwiska szlachty zaściankowej, przezwiska szkolne (nauczycieli i uczniów), przezwiska (ksywy) charakterystyczne dla środowiska marginesu społecznego, pseudonimy członków tajnych organizacji wojskowych i politycznych, imiona zakonne, nieoficjalne formy nazwisk typowe dla familijnej odmiany języka. Nazwy takie stają się często wykładnikiem kolorytu środowiskowego.

Specyficzną odmianę nurtu realistycznego obserwujemy w tych utworach, w których wszystkie lub niektóre postacie świata przedstawionego są z założenia tożsame z autentycznymi osobami świata realnego i występują w tekście literackim pod nie zmienionymi nazwami. Ten typ onomastyki właściwy jest zwłaszcza dwóm gatunkom literackim: powieści biograficznej, np. „Kształt miłości" Broszkiewicza, „Adam" Świderskiej, oraz powieści historyczej. Cechuje także dramaty o tematyce biograficznej i historycznej, np. „Lato w Nohant" Iwaszkiewicza, „Barbarę Radziwiłłównę" Felińskiego, „Geniusz sierocy" Dąbrowskiej, oraz wspomniane wcześniej staropolskie poematy historyczne. Autentyczne nazwy określające autentyczne osoby pełnią funkcję, którą można określić mianem werystycznej (por. łac. verus 'prawdziwy, rzeczywisty').

Ze względu na relację między bohaterem literackim a rzeczywistością realną wyróżnimy dwa typy powieści historycznej. W pierwszym (np. „Jan z Tęczyna" Niemcewicza, „Czerwone tarcze" Iwaszkiewicza) postacie historyczne są głównymi bohaterami utworow, postacie fikcyjne — bohaterami drugoplanowymi lub epizodycznymi, w drugim (np.

369