page0339

331

Rossyja — Rossyjska literatura

i Nachiczewańskie (traktat Turkmanczajski r. 1828); wojna z Turcyją traktatem w Adryjanopolu zakończona (r. 1829) oddała w posiadanie Rossyi, wschodni brzeg morza Czarneg*o. Następnie cesarz prowadził wojnę polską (r. 1830—■ 1831). Po zwinięcia uniwersytetu w Wilnie i liceum w Krzemieńcu, założony (r. 1834) uniwersytet w Kijowie; w gubernijach dawniej do Polski należących, zniesiona unija religijna (r. 1839). Cesarz Mikołaj I umarł podczas wojny Krymskiej (ob.) w r. 1855. Najstarszy syn Mikołaja, Alewander 11, cesarz dziś panujący (ob.), po ukończeniu wojny Krymskiej, za ojca rozpoczętej (na mocy traktatu Paryzkiego r. 1857, częśc Bessarabii zwrócona Turcyi), ukazem z dnia 19 Lutego v. s. 1861 roku zniósł poddaństwo w Rossyi; założył Szkołę Główną w Warszawie (r. 1862) i uniwersytet w Odessie (r. 1865); zaprowadził reformy w sądownictwie i w różnych gałęziach administrncyi; skrócił o 10 lat termin służby wojskowej i t d. Za jego panowania, na mocy traktatu Ajguńskiego (z Chinami zawartego) odstąpiony Rossyi kraj nad rzeką Amurem (r. 1858); podbity Kaukaz zachodni i wojna kaukazlca ukończona. (Podług dzieł: Tysiąclecie Rossyi, przez professora P. Pawiowa, (Petersburg,

1863) ; Zarysy historyi Rossyi, przez D. llowajskiego (wydanie 4-te, Moskwa,

1864) ; Encyk/opedyja wojenna i Sprawoczn. EncykL Slowar.). J. Sa...

ROSSyjska literatura, właściwie zaczynaćby się powinna dopiero od

czasów Piotra Wielkiego, albo raczej od pojawienia się Łomonosowa (umarł w r. 1765), powszechnie ztyanego reformatorem, ojcem literatury, twórcą nowożytnego języka Rossyi (ob. Łomonosow). Przed tym bowiem czasem, głównie uprawiane było (z wyjątkiem ustnej poezyi ludowej) piśmiennictwo cer— kiewno-słowiańskie (ob. Cerkiewno-slowiański języky, w końcu nawet XVII wieku, jak utrzymuje Henryk Wilhelm Łudolf, autor grammatyki rossyjskiej (Grammatica Russica, Oxonii, 1696), w państwie moskiewskiem mówiono po rossyjska a pisano po (cerkiewno-) słowiańska (loąuendum est Russice, et scribendum Slavonice). Piśmiennictwo cerkiewno-słowianskie rozwijało się pod wpływem literatury byzantyńskiej (w przekładach bułgarskich), skupiając się głównie w zaciszy klasztorów. W XII wieku pieczarski monaster w Kijowie staje się ogniskiem eerkiewno-słowiańslciej działalności: zakonnicy jego porównywali kanony, układali latopisy, spisywali przyniesione z Bulgaryi rę-kopisma. Do pomników owoczesnej literatury należały objaśnienia różnych kwestyj, dotyczących religii i obrzęuów kościelnych, jak np. dzieła metropolity Hilaryjona, list metropolity Nicefora do Włodzimierza Monomacha, kazania Cy-rylla (Kiryłla) biskupa turowskiego, listy (pytania) Kiryka do biskupa nowogrodzkiego Nifonta; następnie żywoty świętych (jak np. żywot Teodozego, ihumena pieczarskiego), nauka dla dzieci (albo testament) Włodzimierza Monomacha; opisy podróży do Ziemi Świętej (np. chożdenije Daniiła pałomnika; ob. Danijel, ihumen) i t. d., wszystkie te dzieła z XII wieku pochodzą. W XIII wieku pojawiły się Listy Szymona, pierwszego biskupa suzdalskiego i Polikarpa zakonnika kijowskiego; Pateryk pieczarski (ob.), Słowo o Danijelu Zatoczni-ku (wygnańcu). Najbardziej wydatne między utworami dawnej literatury miejsce zajmują, kroniki albo latopisy; początek sw ój wzięły od Nestora, zakonnika pieczarskiego monaśteru w Kijowie (umarł w pierwszej połowie XII wieku), takiemi były latopisy kijowskie, nowogrodzkie, wołyńskie, suzdalskie i t. d.; oprócz zwykłych zapisków kronikarskich, obejmowały one wyciągi z żywotów świętych, opowiadania (skazanija) o jakim księcia znakomitym (np. o Alexan-drze newskim), lub też ważnym wypadku, jak np. o najściu Batego na ziemię Riazańską, o zwycięztwie nad Mamajem, i t. d. Na dworze niektórych książąt