page0329

321

Serbski język i literatura

w nim trzy narzecza podrzędne: hercegowińskie w Bośuii i Hercegowinie, ra-.zawskie w Razawie i syrmijskie w Syrmii i Sławonii. Wszyscy Serbowie używają abecadła cyrylickiego, Kroaci zaś i Windowie piszą literami łacińskieini. Grammatykę serbską (Wiedeń, 1811) i słownik serbski, z objaśnieniami w językach niemieckim i łacińskim (tamże, 1819), wydał Wuk-Stefanowicz (ob. Szaffarzyk, Serbiscke Leselrórner oder historisck-hritischć Bełeuchfung der serbischen Munda et, Pesth, 1833). Po wprowadzeniu wiary chrześcijańskiej u Serbów, staro-słowiański cerkiewny język otrzymał tak silną przewagę, że szczątki starodawnego języka serbskiego, z wieku XIII. wszystkie pisane są w starosłowiańskim, albo pomieszanym z serbsko-narodowym języku. W ogólności zdaje się, że przed wprowadzeniem wiary chrześcijańskiej, Serbowie i Bulgarowie mówili jednem i tern samem narzeczem, którego formą najszlachetniejszą, jest tak nazwany język cerkiewny. Do pomników starodawnego języka należy znaleziony na górze Athos rękopism Rodoslaw, dzieło Danijela, arcybiskupa serbskiego, który jako spółczesny, opowiada historyje królów Serbii od r. 1272—1336. Prawa cara serbskiego Stefana Duszana Wielkiego (1336—36 r.), wydane poraź pierwszy z niedokładnego rękopisu w illiryj-skiem Kolo r. 1815. W prawach tych dobrze się dochowało piętno słowiańskie, i tchną one duchem łagodności. Do tejże epoki odnoszą się niektóre serbskie księgi kościelne; w tej liczbie pisfłne głagolicą należą do plemienia serb-sko-illiryjskiego. Zwycieztwo Murada I, nad Serbami w r. 1389, na 4 ugo przecięło wszelki wzrost literatury u nich. Pierwszy okres literatury serbskiej kończy się na Jerzym Brankowiczu (urodził się r. 1615); napisał on Hi-sforyją Serbii od początku narodu serbskiego do cesarza Leopolda I, znajdującą się w rękopiśmie, w pięciu tomach in 1-to, w biblijotece Karłowickiego arcybiskupa. Brankowicz był posłem cesarza Leopolda I przy porcie ottoman-skiej, ale później wpadł w niełaskę i umarł w Eger wiezniem stanu r. 1711. Początek nowego okresu literatury serbskiej oznaczył się dążnością rozdziału staro-słowiańskiego od serbskiego języka narodowego i podniesienia ostatniego do stopnia mowy piśmienniczej. Wielkie zasługi dla języka serbskiego okazał archimandryta Jana Raicz (1726—1801 roku) dziełem Historyja Słowian, a w szczególności Chorwatów, Bułgarów i Serbów (tomów 1, Wiedeń, 1792). Dzieło to wszakże napisał w słowiańsko-cerkiewnym języku, pomieszanym z ruskim i serbskim. Używać języka serbskiego narodowego w piśmiennictwie odważył się pierwszy Dosytheusz Obradowicz, urodzony w Cakowie 1739: podróżował on przez lat 25 poTurcyi, Rossyi, Niemczech, Włoszech, FrancyiiAn-gli, umarł senatorem i nauczycielem dzieci Jerzego Czerny, w Belgradzie. Ale nie wszyscy pisarze serbscy przyjęli now^ro wprowadzone przezeń formy i w literaturze serbskiej powstał tak wielki hezrząd, że ze 100 ksiąg serbskich, wydanych od r. 1750, tylko niewielka część pisana w języku cerkiewno-sło-wiańskim, a inne wahają się między staro-słowiańskim a narodowym, i trzymają się rozmaitych ortografij. Silnym przeciwnikiem tej mieszaniny języków wystąpił Dymitr Dawidowicz, wydawca w Wiedniu przez wiele lat (1811—■ 1822) gazety serbskiej i serbskiego noworocznika. Pomagał mu Wuk-Stefanowicz (ob.), który w swojej grammatyce języka serbskiego, pierwszy określił właściwości serbskiego narzecza, a wydaniem serbskich pieśni narodowych nadzwyczajnie się przyczynił do przyjęcia w pi imiennictwie serbskiego języka ludowego. Niektóre pieśni odnoszą się do czasów przed wkroczeniem Turków do Europy, inne do okresu, kiedy Adryjanopol był stolicą władzców tureckich,

ENCYKLOPEDYJA TOM XXIII.    gl