page0345

Rossyjski język    337

(mienia); większy ciebie (tiebia). W składni rządu różnią się od polskich pomiędzy innemi słowa: śmiać się nad kim; żenić się na kim; naśladować (podraźat’) komu', mieć nadzieję na Boga; dziękować (błagodarit’) kogo, prosić o czem, uczyć (kogo) i uczyć się czemu, np. muzyce, arytmetyce. Z przymiotników: podobny (pochoź) rządzi przypadkiem 4-ym z przyimkiem na: na brata, na mienia, imiesłowy bierne rządzą przypadkiem 6-ym: kniga napisana uezi-iielem (przez nauczyciela), dom postrojen (zbudowany) kaznoju (przez rząd ). Przyimki: pri (przy) Alexandrie (7 przypad.) za Alexandra; po dworu, polu, domu (3 przypadek); po noczam (po nocach), po riekam (po nad rzekamy; ]/o znaczy także podług, np. po Taeilu, podług dzieł Tacyta; w rządzi (oprócz 7-go przyp.) 4-ym: poszedł w miasto, w sad, w izbu (do izby); pro (zamiast o) mienia (o mnie), nie pro was (nie o was, nie dla was); s przy porównaniu, rządzi 4-ym przypadkiem S goru, s dom, (jak góra, jak dom); oprócz s (z) jest jeszcze przyimek iz (z), oznaczający ruch ze środka przedmiotu: iz domu, goroda, komnaty (z domu, z miasta). Wierszowanie w języku rossyjskim jest miarowo-toniczne na wzór niemieckiego. Pierwszy w Rossyi wierszem miarowym pisać zaczął Łomonosow (w roku 1739). Rossyjski język rozpada się na kilka dyjalektow' czyli narzeczy, z których główniejsze, moskiewskie, wło-dzimirskie, smoleńskie, nowogrodzkie i riazańskie. Moskiewskiem narzeczem muwią w samej prawie Moskwie; lecz jest to język piśmienny i rządowy, język wyższej a po części i średniej klassy społeczności, język nareszcie wszystkich ukształconych Rossyjan, szlachty moskiewskiej i kupców. Główniejsze z prawideł wymawiania tego narzecza podane wyżej. W gubernii Moskiewskiej mówią rozmaicie: w mieście Klinie po nowogrodzka: chwilin (filiną puli acz), celawiek (człowiek); w Kolomnie po riazańsku; w Dogorodzku, po suzdalsku. W wielu miejscach powiatu Moskiewskiego słyszeć się daje: ndraw (nraw, obyczaje), lioow, ogniom, także Tucznik (ręcznik, zamiast połotienco). Od Moskwy na północ panuje narzecze Nuioogrodzkie; na południe Riazańskie; na wschód, Wlodzimirskie, na zachód, Smoleńskie. Od Moskwy na wschód, w najbliższej odległości już się daje słyszeć wymawianie dźwięku o wszędzie, gdzie tenże jest w piśmie; w okolicach Włodzimierza, podobne okanije sięga do najwyższego stopnia; dla pełnogłosia wstawiają tam o w wielu wyrazach: Wolodiiwr, wologa (zamiast wlaga, wilgoć), bologo (blago, dobro), i t. d ; nadto, a nawet bez akcentu, przechodzi nieraz na oi stokan (zamiast stakan, szklanka), cholat (zamiast chałat, szlafrok), Ondrej (Andrzej). Narzecze to idzie dalej na wschód przez całą Rossyję, nie wyłączając Syberyi; a lubo w różnych miejscowościach, częstym podlega zmianom; lecz w ogóle nigdzie, prócz może Kostromy, nie dosięga takiej ostateczności, jak we Włodzimierzu nad Klaźma. Od Moskwy na zachód, wymawianie na a (akanije) stopniowo się w^rzmaga; przybierając następnie kilka innych jeszcze odcieni, przechodzi na Białoruskie narzecze, które dźwięk o bez akcentu zamienia na a, z akcentem zaś, na dźwięk u albo uy. Samogłoska a z akcentem prawie się podwaja, np chaadzió, haaruszka (góreczka); stół wymawia się Stal, stul albo strug molk (w\\\C)wauk, wuyk i t. p. Od Moskwy na północ, język rossyjski przybiera wymawianie nomogrodzie, bardzo zbliżone do wło-dzimirskiego, a lubo w różnych miejscowościach szczególne ma odmiany, zaledwie jednak przedstawiać może wspólną dla całego kraju cechę wyróżniającą. Najczęściej tu słyszeć się daje i zamiast ie (jak na Ukrainie), np. chlib, sino (siano), hirlrg lecz to nie wszędzie ma miejsce. W Twerze (w punkcie środkowym między Moskwą a Petersburgiem) panuje pomieszanie dyjalektow.

ENCTKLOFEDYJA TOM XXII.    22