43284 obraz0 (26)

Ogólne zjawisko szamanizmu wykracza poza sferę naszych badań i trzeba było tu zadowolić się przedstawieniem kilku jego aspektów, zwłaszcza ideologii i rytuałów inicjacyjnych. Wykazaliśmy ponadto znaczenie tematu śmierci i odrodzenia mistycznego. Ale stwierdziliśmy także obecność pewnych cech, które należą prawie wyłącznie do inicjacji szamańskich: pokawałkowanie ciała, jego redukcja do szkieletu, odnowienie organów wewnętrznych; wielkie znaczenie przydawane mistycznym wstępowaniom i zstępowaniom do świata podziemnego; wreszcie znamienita rola pamięci. Szamani i znachorzy to ludzie, którzy przypominają sobie swe doświadczenia ekstatyczne. Niektórzy szamani twierdzą nawet, że zachowali wspomnienie swych wcześniejszych egzystencji⁶⁷. Stwierdzamy więc znaczne pogłębienie doświadczenia śmierci inicjacyjnej, a zarazem wzmocnienie pamięci i w ogóle wszystkich zdolności psychomentalnych. Szaman wyróżnia się przez fakt, że udało mu się zintegrować w świadomości znaczną liczbę doświadczeń, które w świecie świeckim zastrzeżone są dla snów, „obłędu” lub stanów antę mortem. Szamani i mistycy ze społeczeństw prymitywnych są słusznie uważani za istoty wyższe; ich moce magiczno-religijne wyrażają się także rozszerzeniem ich zdolności umysłowych. Z tego powodu szaman staje się wzorcowym modelem dla wszystkich tych, którzy pragną zdobyć moc. Szaman jest człowiekiem, który wie i przypomina sobie, to znaczy rozumie tajemnice życia i śmierci, któtko mówiąc, dzieli kondycję ducha. Jest nie tylko ekstatykiem, ale także kontemplującym, myślicielem. W późniejszych cywilizacjach spośród tych istot pasjonujących się misteriami egzystencji i skłonnych przez powołanie do doświadczalnego poznania życia wewnętrznego rekrutować się będą „filozofowie”.

⁽'⁷ O wspomnieniu przednarodzinowych egzystencji u szamanów północnoamerykańskich zob. Paul Radin, The Road of Life and Death (New York 1945), s. 8; Ake Hultkranrz, Conceptions of the Soul among North American Indtans (Stockholm 1953), s. 418 nn.

148