41095 skanuj0022 (104)

204 ’ Księga czwarta IV, 2

pośrednio. Chociaż wszędzie tam, gdzie umysł j postrzega zgodność lub niezgodność jakichś idei, | mamy poznanie pewne, to jednak nie zawsze udaje się nam to zauważyć nawet tam, gdzie odkrycie 3 zgodności i niezgodności jest możliwe; wtedy zaś trwa w niepewności, w najlepszym razie nie wy- \ chodząc poza prawdopodobne domniemanie. Racją, dla której umysł nie zawsze jest zdolny dostrzec od razu zgodność lub niezgodność dwu idei, jest to, że nie może on tak zestawić tych idei, w których pragnie to wykryć, aby jedna albo druga była widoczna.*. IIw tym więc przypadku, gdy umysł nie potrafi swych idei tak ze sobą zestawić, aby przez bezpośrednie porównanie, czy też przez umieszczenie ich obok siebie postrzec ich zgodność albo niezgodność, jest On zmuszony odkryć poszukiwany stosunek za pośrednictwem innych idei Jf jednej lub więcej, jak się zdarzy). I to nazywamy rozumo-wapjpm Tak, gdy umysł chce wiedzieć^ czy trzy kąty trójkąta są, czy nie są zgodne co do wielkości z dwoma kątami prostymi, to nie może poznad tego bezpośrednio przez oglądanie ich razem i porównanie, bo trzy kąty trójkąta nie mogą być wprost zestawione i porównane z jednym lub dwoma innymi kątami; stąd umysł nie ma o tym poznania bezpośredniego, intuicyjnego. W tym przypadku umysł zmuszony jest znaleźć inne kąty, którym trzy kąty tego trójkąta byłyby równe; i znajdując, że te są równe dwu prostym, wie, że są One równe dwu prostym.

opitra sit na §3. pośrednir.zar.e idee, które pozwalają po-^domdach kazać zgodność dwu innych, nazywamy elementami dowodu; gdzie zaś przy pomocy tych środków

postrzegamy tę zgodność jasno i wyraźnie, tam 'nazywamy to dowodem. Dowód pokazuje, czyli demOnstri^e umvsłówi_t Żfi jest tak n tal^ i sprawiaj że umysł to poznaje. Zdolność szybkiego znajdowania takich idei pośredniczących (które mają wykrywać zgodność lub niezgodność jakichś innych) ł trafnego ich stosowania jest, jak sądzę, tym, co nazywamy bystrością umysłu.

Ale to nie jest łatwe

§ 4. /Poznanie, osiągnięte za pośrednictwem dowodów, jakkolwiek pewne, nie jest tak oczywiście jasne i przejrzyste, jak poznanie intuicyjne/i uznanie prawdy nie następuje tu tak łatwo. Bo chociaż dzięki dowodowi umysł postrzega ostatecznie zgodność lub niezgodność rozważanych przez siebie idei, to jednak nie dzieje się to bez trudu i uwagi: trzeba więcej niż przelotnego rzutu oka, aby je odkryć. I Do takiego odkrycia trzeba wiele pilności i wytrwałości; krok za krokiem, stopień po stopniu musimy się posuwać, nim w ten sposób umysł Osiągnie pewność i dojdzie do tego, że postrzeże zgodność albo niezgodność między dwiema ideami, jeśli wymaga to dowodów i użycia rozumu, (

I nie bet Początkowych wąlpliwoSci

§ 5. Poznanie intuicyjne tym jeszcze różni się ód demonstratywnego, że chociaż przy dowodzeniu, gdy dzięki udziałowi idei pośredniczących zgodność lub niezgodność zostaje postrzeżona, znikają wszelkie wątpliwości',—xO jednak przed przeprowadzeniem dowodu one istniały; tymczasem w poznawaniu intuicyjnym nie może się to zdarzyć umysłowi, który ma zdolność postrzegania w stopniu wystarczającym, by odróżniać idee, tak samo jak nie może być wątpliwości dla oka (rozróżniającego wyraźnie hiri i czerń), czy ten atrament i ten papier mają