41162 Obraz(8

nie rymuje się z popędem. Dopóki id „pociąga” ego ku jakiemuś „ty”, dopóty nie może być mowy o miłości. W miłości ego nie jest pociągane przez id — w miłości ego „decyduje się” na drugiego człowieka.

Nie tylko to, co etyczne i co erotyczne, nie tylko sumienie i miłość są zakorzenione, w emocjonalnej i nieracjonalnej, w intuicyjnej głębi nieświadomości duchowej. Dotyczy to też w pewnym sensie tego trzeciego, tego, co patyczne, o tyle mianowicie, że wewnątrz nieświadomości duchowej istnieje obok nieświadomości etycznej, obok sumienia etycznego, również, by tak rzec, nieświadomość estetyczna — sumienie artystyczne. Zarówno w twórczości,¹ jak też w odtwórczości artysta jest zdany na tak rozumianą nieświadomość duchową. Irracjonalnej, a więc nie poddającej się bez reszty racjonalizacji, intuicji sumienia odpowiada bowiem natchnienie artysty; ono również jest zakorzenione w dziedzinie nieświadomej duchowości. Z niej wyłania się twórczość artysty, a więc źródła, z których owa twórczość wypływa, pogrążone są w nigdy nie dających się rozświetlić przez świadomość ciemnościach. A nawet zawsze okazuje się, że przynajmniej nadmierna świadomość może przeszkadzać takiej „płynącej z nieświadomości” twórczości; usilna samoobserwacja, chęć „uczynienia” świadomym tego, co musi dokonywać się w nieświadomej głębi, prowadzi często do zakłóceń twórczości artysty. Wszelka niepotrzebna refleksja może tu tylko szkodzić.

Znamy przypadek, w którym pewien skrzypek usiłował zawsze grać możliwie świadomie. Wszystko, począwszy od właściwego ułożenia skrzypiec, aż do najdrobniejszych szczegółów techniki gry, chciał „robić” świadomie, wykonywać z samoświadomością. Musiało to prowadzić do całkowitej impotencji artystycznej. Terapia natomiast musiała przede wszystkim usunąć ową skłonność do nadmiernej refleksji i autoobserwacji, musiała zająć się tym, co w innym kontekście nazwaliśmy derefleksją.² Postępowanie psychoterapeutyczne musiało przywrócić owemu pacjentowi jego zaufanie do nieświadomości, polecając mu, by zawsze miał na uwadze, że jego nieświadomość jest znacznie bardziej „muzykalna” niż świadomość. Terapia prowadzona w ten sposób rzeczywiście prowadzi w pewnym stopniu do odhamo-wania artystycznych „sił twórczych” nieświadomości, a to dzięki temu, że nieświadomy z istoty proces (od-) twórczy zostaje wyzwolony spod paraliżującego wpływu nadmiernej świadomości.

Omówiony tu przypadek ukazuje również pewien istotny moment, występujący we wszelkim psychoterapeutycznym stawianiu celów. Nigdy nie powinniśmy dziś obstawać przy stanowisku, że w psychoterapii chodzi za wszelką cenę o uświadomienie czegoś, tylko przejściowo bowiem psychoterapeuta ma uczynić coś świadomym. Ma nieświadomość, także nieświadomość duchową, tylko po to czynić świadomą, by w rezultacie mogła być znowu nieświadoma. Ma nieświadomą potentia przekształcać w świadomy actus, ale wyłącznie w tym celu, by ustanowić w końcu ponownie nieświadomy habitus. Psychoterapeuta ma ostatecznie przywrócić oczywistość nieświadomych działań.

31

1

Por. Dodatek „Psychotherapie, Kunst und Reli-gion” do mojej książki Die Psychotherapie in der Praxis. Eine kasuistische Einfiihrung fur Arzte, Wien 1961 *.

2

Por. moją książkę Theorie und Therapie der Neu-rosen. Einfuhrung in Logotherapie und Existenzana-lyse, Munchen 1970 *.