44791 pic 11 06 143048

jest obojętna, nie jest w dwojakim aspekcie, bo zarówno muszą oni wypracować jakąś symbolikę własną, na ogół nie ograniczającą się do tej, która funkcjonowała, zanim dany ruch społeczny się skrystalizował, jak też w pewien sposób zareagować na symbole przez ruch ów wypracowane i wprowadzone w społeczny obieg. Tak więc, jak i jego przedstawiciele, dokonywać oni muszą desymbolizacji i resymbolizacji, choć zazwyczaj w inny sposób i innymi środkami.

I właśnie to spięcie, czy — jeśli kto woli — konfrontacja symboliki powstałej w toku ruchów społecznych kwestionujących zastany porządek i działań ich przeciwników, dążących do restytuowania ancien r&gime’u, jest zjawiskiem szczególnie interesującym, także wówczas, gdy ma się na uwadze rolę literatury w tym skomplikowanym i wielostronnym procesie. Rzecz upraszczając, możemy mówić o symbolice rewolucji i o symbolice restauracji, w pełni zresztą świadomi, że nie są to określenia precyzyjnie oddające naturę zjawiska, nie każdy bowiem ruch społeczny daje się zakwalifikować jako rewolucyjny, nie każdy też ruch zmierzający do unicestwienia go ogranicza się do restaurowania tego, co było w dawnych dobrych czasach. Symbolice rewolucji jako zjawisku na swój sposób za każdym razem nowemu poświęcano z reguły więcej uwagi niż symbolice restauracji, która jakby ze swej istoty z wszelkiej nowości a priori rezygnuje, choć — jak się zdaje — jedynie w rzadkich, wręcz nadzwyczajnych okolicznościach rezygnacja owa może być całkowita i konsekwentna. Wszelka symbolika restauracji znajduje się, przynajmniej w ogromnej większości przypadków, pod bezpośrednim ciśnieniem tego, co się zdarzyło w sferze symboliki rewolucji.

Zjawisko to może przybierać rozmaite postacie, a także ujawniać się w różnym nasileniu. Ronald Paulson w cennej, opartej na bardzo bogatym materiale książce, pokazał, jak angielska (a w pewnej mierze i hiszpańska) literatura i sztuka reagowała nie tylko na wydarzenia Wielkiej Rewolucji Francuskiej, ale także na wytworzone przez nią symbole ⁸. Francuskie ewenementy, które zadziwiły świat, zakłóciły jakby dotychczasowy angielski system symboliczny. Zakłóciły nawet nie z tej racji, że jakieś nowe elementy zaczęły napływać na brytyjskie wyspy przez kanał La Manche, przede wszystkim dlatego, że symbolika funkcjonująca w Anglii nie mogła pozostać obojętna na to, co stało się we Francji. A więc pewne nadchodzące z kontynentu elementy poddawała w trakcie recepcji przekształceniom, na pozostałe kształtowała takie lub inne odpowiedzi; jeśli dla kogoś przybywające z Francji symbole były trucizną, to mógł tworzyć inne, traktowane jako swojego rodzaju antytoksyny. Opisywany przez Paulsona proces miał charakter względnie łagodny, gdyż nie doszło tu do zasadniczej konfrontacji.

Nie stanowi to bynajmniej reguły. Klasycznym przykładem w tej dziedzinie może być, jak się zdaje, to wszystko, co się w sferze symboliki (można tu niewątpliwie mówić o symbolice oficjalnej) stało po ustanowieniu Świętego Przymierza. Restaurując stary świat, w którym wszelkie ruchy społeczne o charakterze nonkon-formistycznym byłyby z góry skazane na nieistnienie, nie mogło ono nie dążyć do restytuowania tradycyjnego systemu symboli, do odbudowy tych uniwersów symbolicznych, które zachwiały się w posadach, ale też nie mogło nie uwzględniać faktu, że ruchy społeczne nową symbolikę ukształtowały, że uformowały wiele symboli, które zdołały wejść w powszechny obieg, szeroko oddziaływały i niewątpliwie wpłynęły na zmianę wyobrażeń o świecie. Jednym z głównych zadań symboli restauracji jest spacyfikowanie symboli rewolucji. Proces ten przybiera zwykle rozmaite postacie, w realizowaniu tego celu stosuje się różnego rodzaju środki. Metoda narzucająca się sama przez się, czyli zasadnicza refutacja czy też odrzucenie wszystkiego, bywa stosowana, ale na ogół okazuje się niewystarczająca. Żeby rozbroić uniwersum symboliczne rewolucji restauracja musi przejąć jakieś jego elementy do swojego systemu symbolicznego. Przejąć nie po to, rzecz jasna, by zachować, ale by stworzyć jakiś choćby pozór więzi z tymi, którzy się z symboliką rewolucji zidentyfikowali, a więc myślą kategoriami wypracowanymi w jej obrębie; w takich przypadkach przejęcie równać się ma świadomie założonemu rozbrojeniu, stanowi jednak zarazem warunek nawiązania kontaktu, ma przeto zapewniać pewne komunikacyjne minimum. Byłoby interesujące prześledzić, jakie symbole wchodzące w skład symboliki rewolucji zostają przywłaszczone przez symbolikę restauracji, jakie zaś są bezpośrednio zwalczane i całkowicie odrzucane, niewątpliwe jest bowiem, że symbolika rewolucji nie może zostać wchłonięta całkowicie. Przywłaszczenie opiera się na wyborze; tak właśnie, jak się zdaje, przebiegała przez cały wiek XIX absorpcja symboli Rewolucji Francuskiej dokonywana

493