45727 Obraz (505)

gatunek, a nie na realnie istniejące obiekty. Por. np.

(125)    Ten pies ma chorą łapę.

(126)    Jakiś pies pogryzł wczoraj córkę Kowalskich.

(127)    Każdy pies w Polsce powinien być szczepiony przeciwko nosówce.

(128)    Pies jest najwierniejszym przyjacielem człowieka.

Elementy danego zdania charakteryzujące zakres odniesienia predykatu i zarazem przesądzające o takim lub innym sposobie identyfikacji obiektu, o którym predykat jest orzekany, nazywamy wykładnikami kwantyfikacji, zaś samą procedurę nadawania jednostkom leksykalnym określonej referencji - operacją kwantyfikacji (kwantyfikacją). tgunkcję wykładnika kwantyfikacji może pełnić zaimek, rodzajnik, nazwa jednostkowa i ogólną, deskrypcja określona 1 nieokre

śtóh^szyl^"    --------- ' ^r/V

Powszechnie przyjmuje się istnienie dwóch głównych typów kwantyfikacji szczegółowej L ogólnej. W wyniku operacji pierwszego rodzaju dane wyrażenie oclndsPsTę do obiektu jednostkowego, w wyniku kwantyfikacji ogólnej natomiast referencję danej jednostki możemy utożsamić ze zbiorem obiektów.

Kwantyfikacja szczegółowa może być dwojakiego rodzaju -( określona i nieokreślona.

W wyniku kwantyfikacji szczegółowej określonej powstaje zdanie o obiekcie ściśle wyznaczonym. Wyznaczanie obiektu w procesie odnoszenia do niego zdania może polegać na pozajęzykowym działaniu mechanicznym mówiącego, a mianowicie na ostensji, bądź następuje w wyniku użycia w zdaniu wyrażenia pełniącego funkcję referencyjną, a więc indeksu lub wyrażenia o właściwości indeksowej. Indeksy, a ściślej tzw. czyste indeksy, służą wyłącznie do wskazywania na przedmioty. Za pomocą wyrażeń o właściwości indeksowej przypisuje się obiektom również pewne cechy. Wyrażenia te pełnią więc także funkcję predykatywną (dictum). Do klasy indeksów należą niektóre zaimki wskazujące (typu: to, tu, ja, ty) oraz imiona własne, do klasy wyrażeń o właściwości indeksowej - deskrypcje określone (np, czerwony samochód stoiacy przed sklepem z zabawkami) i miana.

Potrzeba rozróżnienia indeksów i wyrażeń o właściwości indeksowej wynika stąd, iż kształtu tych drugich nie da się podzielić na takie dwie części (podciągi), z których jedna pełniłaby funkcję wyłącznie referencyjną, a druga wyłącznie predykatywną. Indeksy i właściwości indeksowe w opozycji do dictum nie podlegają negacji. W logice wyrażenia o funkcji referencyjnej (wykładniki kwantyfikacji szczegółowej określonej) noszą nazwę jota operatorów.

Imię własne to dowolne wyrażenie językowe użyte w określonej pozycji syntaktycznej, powiązane z desygnatem na mocy decyzji mówiącego, a więc konwencji pozajęzykowej. Imiona własne - w przeciwieństwie do dictum - ni czego nie komunikują, a zatenfme mają znaczenia. Udania różniące się wy łąCżme imionami własnymi są więc równoznaczne? Użycie zdania ż imieniem własnym ma charakter okazjonalny: żadne imię własne nie gwarantuje (na mocy konwencji językowej) odniesienia zdania do tego, a nie innego, konkretnego obiektu. Zdanie z imieniem własnym jest więc prawdziwe przy dowolnym odnic sieniu przedmiotowym, jeśli użyte w zdaniu predykaty w istocie przysługują obiektowi, o którym mowa.

Deskrypcja określona to wyrażenie predykatywne (lub ciąg takich wyrażeń) mające właściwość indeksową, a więc użyte w celu wyznaczenia pewnego przedmiotu jednostkowego (wskazania na ten przedmiot); np. ciąg ta pani ubrana na czarno w

(129)    Ta pani ubrana na czarno zostawiła tu portmonetkę.

Odmianą deskrypcji określonej występującej w sekwencji zdań (ale nie na

jej początku) jest deskrypcja dyskursywna. Jest to rzeczownik pospolity tożsamy koreferencyjnie z wyrażeniem o właściwości indeksowej użytym we wcześniejszej części tej samej sekwencji zdań. Warunek ten spełnia np. rzeczownik mężczyzna w ciągu zdań    .    ^

(130)    Nowak został pogryziony. JMężczyznaś zażądał od właściciela psa świadectwa szczepienia przeciwko wściekliźnie.

V/

Miano to nazwa ogólna użyta zgodnie ze swoją denotacją, wyznaczająca z punktu widzenia danej zbiorowości obiekt jednostkowy wyłącznie na mocy przyjętej w tej zbiorowości konwencji pozajęzykowej-. Mianami stają się w określony sposób użyte np. wyrażenia: miasto - dla mieszkańców danego miasta, szef - dla grupy pracowników, dla których dana osoba jest zwierzchnikiem, pies - dla jego właścicieli.

l/4n •

W^wyniku kwantyfikacji szczegółowej nieokreślonej powstaje j^mje^jjcb. noszące się do obiektu j ed noltkoweggTtóry^nie j esF przeznadawce za pomocą tegcT zdania śc!ś!e~~wyznaczony ani /^ub jeHfitJZffacżiue^scharakteryzowany. FtfZycżfny tego faktu mogą być bardzo różne: nadawca nie wie nic o danym obiekcie, nie potrafi lub nie chce nic o nim powiedzieć; potrafi jedynie zaliczyć go do jakiejś klasy bądź nawet nie potrafi orzec o nim żadnej nazwy. Por. np.

(131)    Ktoś wychodził z tego budynku.

(132)    Czegoś brakuje w tym pokoju.

(133)    Jeden student mi to powiedział, a nie Maria.

(134)    Jakiś Francuz bardzo się upił wczoraj.

(135)    Mieszkaniec małej wsi koło Warszawy wygrał główną nagrodę w totolotku.

(136)    Napisał to któryś z poetów młodopolskich.

(137)    Pewna kobieta na ciebie czeka.

(138)    Coś mnie ugryzło.

Obiekt jednostkowy charakteryzowany za pomocą zdań takich, jak (131) -(138) nazywany jest dość powszechnie obiektem „nieokreślonym”. Nazwa ta jest ^ niefortunna, każdy obiekt jednostkowy staje się bowiem określonym już choćby poprzez to, iż mówi się o nim i przypisuje się mu jakiś predykat.

y Wykładnikami kwantyfikacji szczegółowej nieokreślonej są zaimki typu ktoś, rrj.ś, pewien, jakiś, któryś oraz deskrypcje nieokreślone (np. szczyt w Tatrach, książka z mojej biblioteki). Wyrażenia takie noszą w logice nazwę eta operatorów.

Kwantyfikacja ogólna pozwala na przypisanie danej cechy (lub relacji) każdemu elementowi (wszystkim elementom) określonej klasy. Inaczej mówiąc, wyrażenie identyfikujące będące wykładnikiem kwantyfikacji ogólnej wyznacza zbiór obiektów. Dana klasa może być ujęta (a) dystrybutywnie - predykat zdania

51