46095 P1060552 (2)

120

Wit44 |mU* i ftruhur

a więc fakt w racj istocie społeczny; także poetaw> zajmowana w obec naqj*iitBŚd nie jest wyłącznym do* bresn osobistym nawet najsilniejszych osobowości, natomiast u osobowości przeciętnych jest niemal całkowicie określam przez stosunki społeczne, w które włą< tona iest dana jednostkaj Wynik analizy znakowego charakteru dzieła aflytt>ancp> w żadnej mierze nie prowadzi więc do estetycznego subiektywizmu; chodziło nam jedynie o wskazanie, reCodniesienia przedmiotowe dzieła rozważanego jako znak wprowadzają w ruch stosunek odbiorcy do aaagfwMd, przy czym odbiorca jest tu pojmowany jako istota spoieczniy Stwierdzenie to prowadzi mm o krok bliżej do celu: jeżeli odniesienia przedmiotowe dzieła wiążą się ze sposobem, w jaki jednostka i społeczność ustosunkowują się do rzeczywistości, jest rzeczą jasną, że szczególnie doniosły dla naszych rozważań jest problem wartości poza estetycznych zawartych w dziele artystycznym. Dzieło nie zawiera bezpośrednio ani w sporob zawoalowany wysłowionych sądów wartościujących; jest on of wartościami nasycone ] Wszystko, poczynając od aajbaraacj materialnego tworzywa (kamienia czy brązu w rzeźbie), a na złożonych konstrukcjach tcm&ycznych skończywszy, stać wę może ich nośnikiem. Wartościowanie^ jak mówiliśmy, jest jednym z najistotniejszych wymiarów Janka artystycznego, należy’ do specyfiki jego charakteru ’ Odniesienie przedmiotowe dzieła rozciąga się - poprze? swą wielokrotność - na całość rzeczywistości i na całość światopoglądu odbiorcy. Jest ono źródłem wartości dzieła i zarazem czy nnikiem ukierunkowującym w wartości. A ponieważ każdy z elementów utworu, tak „treściowych”, jak i „formalnych”, zdobywa w jego kontekście zdolności do uczestniczenia w ta-k»ch odniesieniach - więc i każdy z nich może być nośnikiem wartości pozaestctycznych

Wartośd zawarte w poszczególnych elementach danc-*° ***** wchodzą we wzajemne stosunki, pozytywne M* konfliktowe, i w ten sposób oddziałują na siebie.

RMttyiytś fuitJuja. mmm i wttloii...

121

Jot pny cytn możliwe, k tao sam element materialny w różnych kontekstach będzie nośnikiem zupełnie odmiennych wartości. Powiada na ten temat H. Liitzeler (Einfubrung in die Pbilosopbie der Kunst. Donn I9M<

». ty); „Atomizacja w badaniu formy dzieła artystycznego polega na tym, że badacz rozkłada formę na elementy (to jest linie proste i krzywe, linie wypukłe i wklęsłe, wyraźnie ograniczone i nieokreślone Ud.) i każdemu z nich przyznaje określony sens (na przykład: kolor jasny => optymizm, ciemny — pesymizm, linia prosta = jasność i zwięzłość, bezpośredniość i dokładność, mądrość i funkcjonalność). Przeciwstawiając się takiemu postępowaniu należy podkreślić, ie elementy formalne mogą być całkowicie zrozumiane dopiero z punktu widzenia całości, że zgodnie z pozycją wewnątrz owej całości nabierają bardzo różnego sensu; tak na przykład czerń wśród barw jasnych może oddziaływać uroczyście i wzniosie, jak to bywa na portretach Rubensa; proste Unie mogą zmieniać swój sens od mistycznego niemal przeżycia czystego ograniczenia własnej istoty aż do racjo-Balistycznego i met Hani stycznego zapisu. Stawianie znaku równości między ciemną barwą a pesymizmem jest zbyt grubym utożsamieniem, aby mogło oddać złożoność wewnętrznego życia dzieła artystycznego.”/Wartości poza-estetyczne zawarte w dziele artystycznym tworzą więc jedność, ale jedność dy namiczną, a nie daną mechanicznie. Dynamika zbioru wartości poza estetycznych dzieła artystycznego może nawet osiągnąć taki stopień, że w dziele przejawi się całkowita sprzeczność między dwojakim wartościowaniem, na przykład - dezaprobatą i podziwem^ W związku z tym kum przypomnieć monumentalizujące opracowania „niskich” tematów, powszechne w realistycznym malarstwie wieku XIX (Kamieniarze Courbeta), albo wykorzystanie środków wyrazu eposu bohaterskiego w zastosowaniu do bohaterów i wątków występujących dotąd wyłącznie w ,.niskich" gatunkach literackich, sposób, którego w epice używali poeci romantyczni (por.