47328 skanuj0018 (213)

jeśli natomiast stop zastyga na powierzchni ziemi lub tuż pod nią (tzw. lawa), to powstają skały wylewne (wulkaniczne). Skały, które powstają w warunkach pośrednich, nazywamy żyłowymi. Taki podział skał magmowych — ze względu na miejsce i warunki powstawania — pokazano na rys. 3.1.

Skały magmowe klasyfikuje się również ze względu na skład mineralny, na skały:

•kwaśne - zawierające głównie kwarc i skalenie;

• obojętne - zawierające głównie skalenie;

•zasadowe — zawierające głównie skalenie i skaleniowce.

Skały zasadowe, ze względu na sporadyczne występowanie na terenie Polski zostały w niniejszym skrypcie pominięte.

v'v v |3

Rys. 3.1. Schemat przedstawiający rozmieszczenie skal magmowych powstających w różnych warunkach: 1 - skały otaczające (starsze), 2 - skały głębinowe, 3 - skały żyłowe, 4 - skały wylewne, 5 - skały piroklastycznc

Makroskopowe oznaczanie skał magmowych polega na określeniu składu mineralnego i budowy wewnętrznej skały.

Pełny opis skały powinien zawierać jeszcze obserwacje dodatkowe odnośnie przestrzennego sposobu jej występowania, stopnia spękania, sposobu i stopnia zwietrzenia itp. Obserwacje takie możliwe są zwykle tylko w terenie.

3.1. Minerały skałotwórcze 3.1.1. Minerały główne

Do głównych minerałów skałotwórczych skał magmowych zalicza się: kwarc, skalenie, skaleniowce, łyszczyki, oliwiny, pirokseny i amfibole.

Występowanie poszczególnych minerałów w skałach magmowych zależy od składu chemicznego magmy oraz warunków jej krystalizacji. Z tego względu niemożliwe jest występowanie obok siebie niektórych minerałów, np. kwarcu i skaleniowców. Sporadyczne jest również występowanie minerałów uwodnionych (łyszczyków i amfiboli) w skałach wylewnych, ponieważ w czasie powstawania skał na powierzchni ziemi następuje odwodnienie lawy wskutek ujścia pary wodnej do atmosfery.

Kwarc — czysty dwutlenek krzemu SiO_z — występuje w skałach w dwóch odmianach:

•    kwarc wysokotemperaturowy (powyżej 573°C) — odmiana a,

•    kwarc niskotemperaturowy (poniżej 573°C) — odmiana p.

Rys. 3.2. Kryszlaly kwarcu: a) odmiana a, b) i c) odmiana (3

W skalach magmowych występuje tylko kwarc odmiany a (rys. 3.2a). Kwarc P powstaje w szczelinach i próżniach skalnych z gorących roztworów wodnych. Tworzy on prawidłowe kryształy, czasami bardzo dużych rozmiarów, nawet do 1 m długości (rys. 3.2b i 3.2c). Poszczególne własności Fizyczne obu odmian kwarcu są zbliżone lub identyczne. Kwarc ma twardość wzorcową 7, połysk na ścianach kryształu — szklisty, na powierzchni przełamu — tłusty. Kwarc nie ma łupliwości, charakteryzuje go natomiast przełam muszlowy.

Kwarc a , występujący w skałach magmowych, jest bezbarwny, szarawy, czasami aż do czarniawego lub — rzadko — niebieskawy.

Kwarc P jest w zasadzie bezbarwny, ale może być zabarwiony. Dobrze wykształcone, bezbarwne kryształy kwarcu nazywamy kryształem

17