47574 skanuj0026

T"

Badania nad osobowością pracownika socjalnego

Badań empirycznych nad charakterem społecznym pracowników socjal-nych jako elementem ich przygotowania zawodowego lub efektywnością realizacji zadań zawodowych, jest w ogóle bardzo mało, zaś w naszym kraju w istocie jest ich brak. W ostatnich latach, tj. na początku 2000 roku pewne ! próby w tym zakresie, z mojej inspiracji⁶ poczynili m.in. B. Kromolicka [2002, s. 199-236] - w ramach przygotowywanej rozmowy habilitacyjnej nt. społeczno-zawodowej roli pracownika socjalnego oraz J. Szczepkowski (2002) - w ramach napisanej pod moim kierunkiem rozprawy doktorskiej nt. socjalno-wychowawczej aktywności pracowników socjalnych. Dokładniej- i sze omówienie metodologii oraz wyników badań w tym zakresie przekroczyłoby ramy niniejszego opracowania. Stąd zwrócę tutaj uwagę tylko na zasadnicze, wynikaj** z tych badań tendencje oraz hipotezy.

Na przykład B. Kromolicka m.in. badała strukturę potrzeb psychicznych pracowników socjalnych w oparciu o koncepcję oraz narzędzie skon- j struowane przez H. A. Murraya. Autor wyodrębnił 14 typów potrzeb, m.in. j dominowania, uległości, agresywności, żywienia i opiekowania się kimś, ! kompensacji, poniżania się, ekshibicjonizmu, itd., które odpowiednio zdeft- i niowal oraz zoperacjonalizowat w skonstruowanym przez siebie narzędziu | badawczym.

Zanim w sposób ogólny przedstawię wyniki badań w tym zakresie warto i byłoby tutaj tylko przypomnieć, iż potrzeba ludzka jako stan braku, którego uzupełnienie Sianowi niezbędny warunek sposobu egzystencji i rozwoju, w istocie również, m.in. ukierunkowuje aktywność zarówno motoryczną, werbalną, jak i wyobrażeniową; decyduje o charakterze oraz nasileniu uczuć | i emocji; jest źródłem rozwijania zainteresowań, a także reakcji zadowolenia lub niezadowolenia, itd. Autor wyróżnił również wysokie, średnie oraz niskie nasilenia określonej potrzeby.

Ogólna analiza uzyskanych wyników pozwala stwierdzić, iż w grupie j objętych badaniami pracowników socjalnych (N=330) dominuje średnie i nasilenie niemal wszystkich typów wyróżnionych przez H. A. Murraya potrzeb, co sugerowałoby, iż brak tutaj tzw. zdecydowanego charakteru silnie zorientowanego na 1-2 potrzeby, jako wyraźnie ukierunkowanej motywacji działań. Bliższa analiza wyników odniesiona do określonych typów potrzeb m. in. pokazuje, iż gros pracowników wskazuje głównie na potrzebę żywienia i opiekowania się kimś (569b - nasilenie wysokie, 42% - nasilenie śred-

•ProKea ioti nw. typu charakteru społecznego lub osobowości społecznej jako zmiennej w badania* pedagtgic&iycli. zasygnalizowałem m.in. w pracy Socjalno-wychowawcze problemy posrkoitmiaycmrgospoleczeńsiYra, Toruń 1997, s. 102-116.

nie). Jednocześnie interesujące mogą tutaj być wyniki wskazujące np._f iż około 80% pracowników zaznaczyło potrzebę uległości, 75% - doznawania opieki i oparcia, podobny odsetek - wyczynu oraz dominowania; zaś ok. 40% - m.in. agresywności, poniżania się, izolacji i odrzucania. Przytoczone tutaj wyniki badań należałoby odpowiednio zinterpretować. Jednak ich bardziej szczegółowa prezentacja zawarta we wspomnianym opracowaniu sugerowałaby, iż wśród czynnych zawodowo pracowników socjalnych, istnieje grupa około 30-40% osób ujawniająca takie rodzaje potrzeb (np. uległości, wyczynu, dominowania, poniżania się, doznawania opieki i wsparcia itd.), które kwalifikowałyby ich do kategorii klientów szeroko rozumianej pomocy społecznej.

Z kolei J. Szczepkowski badał tn.in. interpersonalny wymiar aktywności zawodowej pracowników socjalnych stosując test Skali Ustosunkowań Interpersonalnych autorstwa Jana M. Stanika. Konstrukcja tego narzędzia opiera się na założeniu, iż u większości ludzi istnieją tendencje do określonych rodzajów zachowań w kontaktach interpersonalnych. Jest to tendencja do: uległości, dominacji lub autonomii. J. M. Stanik wyróżnił osiem podstawowych typów społecznego funkcjonowania. Są to: 1) kierowniczo-autory-tamy, 2) podtrzymująco-przesadnie opiekuńczy, 3) współpracująco-przyja-cielski, 4) uległo-zależny, 5) wycofująco-masochistyczny, 6) buntowniczo-podejrzliwy, 7) agresywno-sadystyczny, 8) współzawodnicząco-naicystycz-ny. Badaniami objęto grupę 111 pracowników.

Wyniki badań w tym zakresie m.in. ukazały następujący układ kontaktów interpersonalnych preferowanych przez pracowników socjalnych: (orientacyjny % preferencji wartości wysokich i średnich):

•    styl kierowniczo-autorytarny - 27-36 (M=63)

•    styl podtrzymująco-przesadnie-opiekuńczy - 12-56 (M=68)

•    styl współczująco-przyjacielski - 45-46 (M=50,5)

•    styl uległo-zależny - 29-32 (M=61)

•    styl wycofująco-masochistyczny - 6-35 (M=41)

•    styl buntowniczo-podejrzliwy - 14-33 (M=47)

•    styl agresywno-sadystyczny - 25-24 (M=49)

•    styl wspólzawodnicząco-naicystyczny - 22-56 (M=78)

Gdyby zatem wziąć pod uwagę hierarchię samych wartości wysokich, to na czołowych miejscach dążeń interpersonalnych znalazłyby się: 1) styl uległo-zależny (29%); 2) kierowniczo-autorytarny (27%), 3) agresywno-sadystyczny (25%); 4) wspólzawodnicząco-naicystyczny (22%). Jeśli natomiast pod uwagę wzięlibyśmy nastawienia średnie (ambiwalentne), to tutaj na czele znajdowałyby się takie style jak: agresywno-sadystyczny (56%) i przesadnie opiekuńczy (56%).

55