49485 PC060202

?6 Aforyzmów ksitga pniwsza

starożytności, to po stronie nowszych czasów, mz *ią.wydaje sąd. Prawdy zaś nic należy szukać w szczęśliwości tego czy innego okresu, która jest rzeczą bardzo zmienną, lecz w świetle przyrody i doświadczenia, które jest wieczne. Dlatego należy się wytzec owych stronniczości i baczyć, ażeby nie uwiodły rozumu do wyrażenia zgody.

LV1I

Rozważanie przyrody i ciał w ich prostocie rozdrabnia i rozprasza rozum; natomiast rozważanie przyrody i ciał w ich złożoności i ugrupowaniu oszałamia rozum i prowadzi do jego rozkładu. Najlepiej można to zauważyć zestawiając szkolę Leukippa i Demokryta z innymi filozofami. Tamta bowiem tak bardzo zajmuje się cząsteczkami rzeczy, że na strukturę w ogóle nie zwraca uwagi, pozostałe natomiast z tak wielkim zachwytem wpatrują się w strukturę, że nie docierają do prostych składników przyrody. Dlatego należy zmieniać te rozważania i stosować je na przemian, aby rozum uczynić jednocześnie przenikliwym i pojemnym (yaz by uniknąć wspomnianych niedogodności i wypływających z nich idoli.

LVIII

Taką więc należy stosować przezorność w rozważaniach, ażeby powstrzymać lub też usunąć idole jaskini. Po większej części mają one swe źródło albo w uprzedzeniach, albo w przesadnej skłonności do składania lub rozkładania, albo w stronniczości w stosunku do poszczególnych okresów dziejowych, albo w tym, że przedmiot badań jest zbyt rozległy lub też zbyt , drobny. Ogólnie- zaś , biorąc, każdy badai / przyrody winien niedowierzać tcrnin tjbardziej zachwyca i przykuwa. Mając do czynienia | tego rodzaju upodobaniami natęży być szczególnie -ostrożnym, ażeby zachować rOzutń bezstronny i czysty.

ca jęgc* rozum na

UX

Ze wszystkich wszakże idoli najwięcej kłopotu sprawiają idole rynku, którć"wkradły się do rozumu na skutek ztóązkii ze słowami i nazwami. Ludzie bowiem wierzą, że ich własny rozum rządzi słowami; lecz zdarza się także, że słowa swoją siłę odwracają i oddziałują na rozum. To właśnie uczyniło filozofię i nauki sofisiycznymi i bezowocnymi. Przeważnie zaś twonzy się słowa dostosowując je do pospolitego sposobu pojmowania, toteż oddzielają one rzeczy za pomocą linii dla pospolitego rozumu najbardziej widocznych. Kiedy zaś bystrzejszy rozum albo dokładniejsza obserwacja chce te linie przesunąć, ażzby bardziej odpowiadały naturze, słowa stają temu na przeszkodzie. Skutkiem -tego zdarza się, że wielkie i wspaniałe dysputy uczonych często kończą się sporami o słowa i nazwy, gdy tymczasem rozsądniej byłoby (zgodnie z mądrym zwyczajem matematyków) zaczynać od nich. i za pomocą definicyj sprowadzać je na właściwe tory. Kiedy jednak ma się do czynienia z przedmiotami naturalnymi i materialnymi, nawet definicje nie są w stanie zaradzić temu złu. Albowiem takie same definicje składają się ze słów, a słowa rodzą nowe słowa; trzeba więc cofnąć się do wypadków' szczegółowych, ich kolejności szeregów. Sprawę tę przedstawimy niżej, kiedy prxyjddW»£ do omawianiu sposobu i metody tworzenia pojęć i twierdzeń ogólnych.