49520 strona6 37

36

—    przydatność społeczno-zawodową (absolwentów),

—    sukcesy społeczno-zawodowB^pracującyeh),

8

—    osobowość zawodową (pracujących).

Przebieg, warunki i wyniki rozwoju zawodowego można badać przy pomocy odpowiednich metod badań naukowych, do których można zaliczyć metodę analizy i interpretacji wytworów działania oraz metodę autobiografii ukierunkowanej jednostki.

Obecnie problematyka rozwoju zawodowego jest przedmiotem zainteresowania takich dyscyplin naukowych, jak: psychologia pracy, socjologia pracy czy pedagogika pracy. W ostatnich latach powstała propozycja, aby utworzyć odrębną dyscyplinę naukową zajmującą się rozwojem zawodowym człowieka. K. Czarnecki nazywa ją profesjologią i stwierdza, że jest to nauka o warunkach, procesie i wynikach rozwoju zawodowego dzieci, młodzieży i dorosłych; w tym szczególnie rozwoju zawodowego uczniów szkół zawodowych i dorosłych pracujących w wyuczonym zawodzie.^J

Za główne cele profesjologii jako nauki, autor ten uznaje:

—    dążenie do obiektywnego poznawania warunków, procesu i wyników' rozwoju zawodowego ludzi (dzieci, młodzieży i dorosłych),

—    dążenie do opanowywania wiedzy dotyczącej warunków, procesu i wyników rozwoju zawodowego ludzi jako fragmentu obiektywnej rzeczywistości,

—    wskazywanie na możliwości przekształcania badanej rzeczywistości zgodnie z potrzebami życia społeczno-kulturowego jednostek i całych grup społecznych.¹⁰

Trudno jest obecnie rozstrzygać, czy propozycja wyodrębnienia jeszcze jednej dyscypliny naukowej, poświęconej pracy człowieka jest uzasadniona. Jak już wspomniano, problematyką rozwoju zawodowego zajmują się inne nauki o pracy, a historycznie rzecz ujmując jest lo przedmiot,zainteresowań psychologii pracy. Być może uzasadnione byłoby włączenie problematyki rozwoju zawodowego do zawodoznawstwa, chociaż wydaje się, że obecne ujęcia nie przewidują takiej możliwości.

Wydaje się, że dalszy rozwój teorii i badań z zakresu rozwoju zawodowego człowieka pozwoli odpowiedzieć na pytanie, czy uzasadnione jest wydzielanie takiej dyscypliny jak profesjologią.

2. Teorie rozwoju zawodowego

W literaturze dotyczącej problemów związanych z wyborem zawodu, podejmowaniem decyzji zawodowej, pracą zawodową, w szczególności zaś z zakresu psychologii pracy można spotkać różne koncepcje rozwoju zawodowego człowieka. Każda z nich akcentuje inne elementy wpływające na przebieg i wyniki tego procesu. Według K. Czarneckiego¹¹ na szczególną uwagę zasługują następujące koncepcje teoretyczne rozwoju zawodowego:

1)    koncepcja cech człowieka,w której akcentowany jest pogląd, że wybór i wykonywanie zawodu wymaga od jednostki posiadania określonych cech psychofizycznych, a ich posiadanie staje się istotnym wyznacznikiem wyboru danego zawodu;

2)    koncepcja satysfakcji z pracy, według której praca przynosi człowiekowi określoną satysfakcję i przyczynia się do uzyskiwania nagrody:

a)    wewnętrznej — polegającej na zadowoleniu i własnej satysfakcji,

b)    zewnętrznej - polegającej na uzyskiwaniu uznania społecznego; właściwy wybór zawodu polega na tym. aby wybrać i wykonywać zawód dający satysfakcję w obu tych aspektach;

3)    koncepcja potrzeby, w której stwierdza się, że zawody są wybierane przez młodzież w' celu realizacji określonych potrzeb; na wybór zawodu mają wpływ zarówno potrzeby uświadomione, jak i nie w pełni uświadomione;

4)    koncepcja harmonii, w której akcentuje się aspekt przystosowawczy człowieka do pracy jako naturalnego dążenia każdej jednostki ludzkiej do zapewnienia sobie stanu pełnej harmonii z otoczeniem społecznym; harmonia ta dotyczy głównie pogodzenia potrzeb jednostki z wymaganiami, które stawia środowisko pracy, oraz możliwości osiągania oczekiwanych i pożądanych przez jednostkę gratyfikacji;

5)    koncepcja wydatkowania energii, zwana również teorią wyboru kariery, zakładająca, że sposób wydatkowania energii człowieka wpływa na rozwój jego zdolności kierunkowych oraz formowanie się hierarchii potrzeb;

6)    koncepcja zachowań zawodowych, zwana również teorią typologiczną, która przyjmuje, że wybór zawodu jest wyrazem osobowości człowieka, a ludzie pracujący w tym samym zawodzie mają podobną osobowość, tj. zbliżoną strukturę i dynamikę; określa się w tej teorii typy osobowości, według których klasyfikowani mogą być ludzie;

7)    koncepcja wyboru i decyzji, zaliczana do grupy rozwojowych teorii zachowań zawodowych, w której stwierdza się, że wybór zawodu jest procesem