19371 plany�ukacyjno zaw młodzieży w stadium eksploracji strona6 37

Plany edu kacyj no -zawodowe młodzieży w stadium eksploracji

strony dążenie do identyfikacji, z drugiej dystansowanie się do roli. co znowu może zależeć od zasadniczej wysokiej lub niskiej oceny porządku społecznego przez tę jednostkę.

Jednakże w istocie sprawy nie chodzi ani o obiektywną treść ról społecznych, ani o ich subiektywną interpretację, lecz o pojmowanie trwałości ról społecznych, ich skostnienie jako stałych zachowań.

Naturalnie można powiedzieć, że zmienia się tylko część zachowań człowieka, który pozostaje w danej pozycji społecznej, a część pozostaje niezmieniona i jej właśnie dotyczy pojęcie roli społecznej. Wtedy jednak łatwo zauważyć, że część niezmieniająca się jest ściśle uwarunkowana zadaniami, jakie ten człowiek pełni na swojej pozycji, stanowi zatem ona funkcję owych zadań. A w takim razie zachowywać się może rozmaicie, także niezgodnie z oczekiwaniami! Może dalej zmieniać swoje postępowanie - w dążeniu do właściwego wykonania podjętych czy zleconych mu zadań. Oznacza to. że nie rola społeczna, lecz wykonywana funkcja determinuje postępowanie. Może się ono jednak zmieniać i to zależy od taktyki i strategii, jaką projektuje i realizuje człowiek wykonujący swoje zadania.

Tym niemniej, mimo powyższych zastrzeżeń, można używać pojęcia „roli społecznej" jako ośrodka, który wiąże jednostkę i społeczeństwo w pewnej konwencji pojęciowej.

Tak oto można przedstawić dwa różne obrazy przyszłości, a w tym również karier osobowych. Jeden wynikający z metafory wędrówki człowieka i zdarzeń, które go czekają i drugi obraz społeczeństwa jako układu spetryfikowanych, dopełniających się ról społecznych. Wśród nich jednostka wybiera tę, która jej najbardziej odpowiada i jest zarazem w jakiś sposób osiągalna.

Ten obraz rozdzielonych i zmieniających się zadań, wypełnianych przez poszczególne zespoły i jednostki, wymaga jednak dużej znajomości wielu spraw. Stąd troski specjalistów w zakresie poradnictwa zawodowego, gdyż okazuje się, że nie tylko młodzież, ale i młodzi ludzie, a nawet dorośli mają bardzo ogólnikowe pojęcie o wielu pracach, zawodach i wykonywanych w nich zadaniach.

Zwykle wizja życia u młodych osób, projektujących swój los i przyszłą działalność, nic jest jednoznacznie ani „konkurencyjna”, ani współdziałająca. Mieszają się w' niej rozmaite elementy z przewagą jednych lub drugich. Pokazujemy tu jednak komponenty wpływające na obraz świata u człowieka i wywierające wskutek tego wpływ na plany życiowe.

Rzeczą kuszącą byłaby próba klasyfikacji możliwych obrazów św^riata. jakie mogą powstać w umysłach młodzieży i młodych ludzi. Plany życiowe jednak zależą ponadto od ogólnej postawy przeceniającej lub niedoceniającej siebie, pesymistycznego zapatrywania na własne możliwości lub optymistycznego spoglądania w przyszłe konfrontacje własnych sił z podejmowanymi zadaniami.

Wracając stale do planów życiowych jednostek, powołujemy jednocześnie najważniejszy element kształtowania się indywidualnych losów, jakim jest aktywność

własna człowieka. Przy cym projekcje własnego losu, wyrzucone na tło przyszłego życia, bywają początkowo bardzo skromne i dotyczą pewnych zjawiskowych stron życia, co wyraża się właśnie w jeszcze dziecięcych chęciach zostania „kimś". W miarę nabywania doświadczeń możliwości projektowania własnego życia poszerzają się i nabierają nowych cech.

Zmienność człowieka, zmienność okoliczności i sytuacji życiowych powoduje, żc w różnych okresach życia i kariery dysponuje on różnym potencjałem, a także różnymi formami i układami możliwości edukacyjnych, zawodowych i osobistych tak, że jego „profil” sprawności jest inny.

Obecna sytuacja na rynku pracy i specyfika karier życiowych, zawodowych wymaga wyjątkowej elastyczności i zmienności. Musimy się nie tylko zmieniać, co następuje w życiu niezależnie od naszej woli i trwa bezustannie, lecz także rozwijać, a to jest trudniejsze i nie dokonuje się bez wysiłku. Zmiany w otoczeniu wymuszają zmiany w nas, rozwój i przystosowanie. W tym kontekście fundamentalne znaczenie do dalszego rozpatrywania zagadnienia stanowią teorie rozwoju zawodowego człowieka.

Terminu „rozwój zawodowy” nie można spotkać w słownikach czy encyklopediach. ale mimo to posługują się nim pedagodzy, psycholodzy i socjolodzy'.

Rozwój zawodowy człowieka jest ściśle powiązany z innymi kategoriami życia społecznego i stanowi jakby wypadkową rozwoju fizycznego, umysłowego, uczuciowego, erotycznego, politycznego, kulturowego i moralnego. Rozważając teorie rozwoju zawodowego, niezwykle ważne jest określenie determinantów, które mają wpływ na podejmowanie przez człowieka decyzji życiowych dotyczących wyboru zawodu, szkoły, podjęcia pracy itp. Wyjaśnienie wyborów oparte jest na rozwojowych teoriach zawodowego wyboru, które powszechnie przyjmowane są jako teoretyczna podstawa działań poradniczych. Kierunek ten, zapoczątkowany przez Ch. Buhlcr, rozwinięty został do postaci spójnej teorii przez U. Ginzberga i D. E. Su-pera, wzbogaconej i pogłębionej przez wielu kontynuatorów rozwojowego ujęcia zawodowego wyboru, takich jak: J. W. Axelrad,J. R Jordan, M. B. Heyde, D. V. Tie-derr.an. W ostatnich trzydziestu latach XX wieku problematykę tę podjęli: K. Czarnecki, A. 3ańka, T. W. Nowacki, Z. Wiatrowski, W. Rachalska, 3. Wojtasik i inni¹’.

Rozwój zawodowy definiowany jest jako „związany z pracą proces indywidualnego wzrostu, zdobywania umiejętności i rozwoju”²⁰. Mówiąc o rozwoju trzeba myśleć o diagnozie zmian, jakie zaszły w kimś na przestrzeni pewnego czasu. Istotne

'^J Niektóre aspekty nauk: o rozwoju zawodowym człowieka zostaną przedstawione w drugim rozdziale niniejszej pracy. Ponadto szerszą analizę tego zagadnienia znajdzie czytelnik w pracy: K. Czarnecki, S. Karai. Profetjołogia w zarysie, Rodom 1596: a także R. Parzęcki, K. Symeia, 8. Zawadzki, Orientują : poradnictwo zawodowe. Radem 1995; R Parzęcki. Pcdsuswy wiedzy o edukacji i poradmcnvir zawodowym, Włocławek 1959 oraz A. 3ańka. Zawodaznawnwo. Poradnictwo zawodowe. Pośrednictwo pracy. Psychologiczne metody i strategie pomocy bezrobotnym, Poznań 1995.

^;:.M. Waters. Słownik rozwoju osobistego. Pojęcia i teorie samodoskonalenia. Warszawa :99⁽J, s. 198.

37