46400 plany�ukacyjno zaw młodzieży w stadium eksploracji stronaT 55

Plany cdukacyjno-zawodowe młodzieży w stadium eksploracji

—    wybór zawodu, na który jest obecnie zapotrzebowanie — strategia dostosowania;

—    wybór wstępnego zawodu, który dzięki szerokiemu wykształceniu daje możliwość przejścia do stałego zawodu dostosowanego do skłonności — strategia mobilna.

Ta strategia decyzji opisuje typowe (idealne zachowania), przy których określonym celom, jak na przykład pojęcie wartości zawodu, subiektywne warunki lub sytuacje rynku pracy, przypisuje się decydujące znaczenie. Normatywny imperatyw przygotowania do tworzenia planu zawodowego, przygotowania do wyboru zawodu wymaga, żeby każda strategia decyzji była wyrazem racjonalnego wyboru, tj. wzięcia pod uwagę i sprawdzenia alternatyw zawodowych możliwości w aspekcie szansy i ryzyka.

Stąd system informacji wewnętrznych, jak twierdzi J. Kozielccki. nazywa się często strukturami poznawczymi lub reprezentacją poznawcza, a także schematami poznawczymi. To dzięki informacjom zakodowanym w organizmie człowiek ma poczucie własnej tożsamości oraz orientuje się w święcie zewnętrznym. Człowiek w' toku życia przyjmuje i przetwarza informacje płynące ze środowiska naturalnego i społecznego. Tę operację polegającą na przyjmowaniu i przemianie danych zewnętrznych J. Kozielecki nazywa metabolizmem informacyjnym. Zatem struktur)' poznawcze są źródłem informacji o otoczeniu, o własnym „ja” oraz o programach działania, które umożliwiają osiągnięcie celów⁶⁹.

Ponadto J. Kozielecki przyjmuje, że treść informacji zakodowanych w strukturach poznawczych bywa różnorodna. Autor ten wyróżnia jej cztery składniki⁷⁰. Po pierwsze, są to sądy o środowisku naturalnym, a więc o rzeczach, organizmach i relacjach zachodzących między nimi. Po drugie, jest to pewna wiedza o kulturze, są to mniej lub bardziej uporządkowane dane o sztuce, obyczajach, mitach i sprawach metafizycznych. Po trzecie, są to dane o świecie społecznym, a więc zachowaniu się osób i społeczeństwa, o stosunkach międzyludzkich. Po czwarte, jest to wiedza człowieka o sobie, nazywana samowiedzą lub strukturą „ja". Wyróżnia on również dwa rodzaje wiedzy człowieka. Dane o faktach nazywa wiedzą deklaratywną (narracyjną). Natomiast zbiór danych o metodach, strategiach, programach działania nazywa wiedzą proceduralną (operacyjną). Psycholodzy nazywają ją często umiejętnościami poznawczymi, które pozwalają osiągnąć cel. To dzięki wiedzy deklaratywnej i proceduralnej zakodowanej w strukturach poznawczych oraz dzięki metabolizmowi informacyjnemu człowiek może lepiej rozumieć świat i rozsądniej w nim działać.

Człowiek w ciągu życia podejmuje wielorakie działania celowe, których przebieg jest regulowany przez wiedzę zakodowaną w umyśle i informacje płynące ze

^MJ. Kozielecki. dz. cyt., s. 175. ^Tamże, s. 176-177.

środowiska. Dzięki tym działaniom człowiek zaspokaja swoje potrzeby. Podstawowe znaczenie dla psychologii — według J. Kozieleckiego — mają działania zachowawcze i transgresyjne.

Działania zachowawcze (ochronne) mają zasadnicze znaczenie dla przetrwania jednostki, wypełniają codzienność i zachodzą w stałych granicach wyznaczonych przez naturę i kulturę. Są one na ogól nawykowe, stereotypowe, powtarzalne i konwencjonalne. Z kolei działania transgresyjne polegają na celowym przekraczaniu granic dotychczasowych osiągnięć i doświadczeń. Są to działania prowadzące do zmiany osobistej i społecznej. Człowiek podejmuje czynności twórcze i innowacyjne, wprowadza reformy gospodarcze, rozszerza zakres wiedzy itp. Przykładem działania transgresyjnego w skali ogólnospołecznej była reforma gospodarcza przeprowadzona w Polsce.

Między dwoma omówionymi działaniami istnieją zasadnicze różnice. W czynnościach ochronnych występuje reakcja weta, która powstaje po osiągnięciu przez jednostkę celu. Natomiast w działaniach transgresyjnych występuje zjawisko uciekających celów. Na przykład po przeprowadzeniu reformy programowej szkolnie twa często stawia się bardziej ambitne zadania edukacyjne. Dlatego mówi się o uciekających celach. Poza tym działania transgresyjne bardziej angażują jednostkę, są w większym stopniu bezinteresowne i autoteliczne, ale również zawierają wysoki stopień ryzyka⁷¹.

Zgodnie z koncepcją poznawczą człowiek podejmuje działania po to, aby osiągnąć pewne wartości. Dlatego można powiedzieć, że człowiek jest podmiotem ukierunkowanym na określone wartości, zwane celami. Zgodnie z tą koncepcją sity motywujące ludzkie czynności są immanentnie zawarte w procesie informacyjnym zachodzącym w umyśle ludzkim. Jeżeli powstaje rozbieżność między informacjami o pożądanych wartościach a informacjami o wartościach posiadanych, rodzi się pewne napięcie energetyczne i emocjonalne, które pobudza do działania, do formułowania bardziej wartościowych rozwiązań. Tak więc siły napędowe dzia lania tkwią w odpowiednio ustrukturalizowanej informacji wewnętrznej i zewnętrznej, a głównym źródłem motywacji stają się rozbieżności i sprzeczności między informacjami. Zatem, informacje mają dla człowieka ogromne znaczenie, a poznawcza koncepcja człowieka odkrywa dodatkowe funkcje indywidualnej wiedzy⁷².

W toku życia człowiek podejmuje różne działania (zadania), z których ogromna większość zawiera wysoki stopień ryzyka. Ryzyko jest nieodłączną cechą aktywności człowieka. Ma to duże znaczenie w przypadku podejmowania decyzji edukacyjnych dotyczących m.in. planowania, organizacji i zarządzania systemem edukacji, planowania prac naukowo-badawczych w dziedzinie edukacji. Podejmowane są one w sytuacji niepewności i ryzyka, ponieważ podjęcie na przykład takiej czy

Tamże. s. 213-215. -Tamie. s. 21G-2I7.

33