plany�ukacyjno zaw młodzieży w stadium eksploracji strona4 125

_Plany cdukacyjno-zawodowe młodzieży w stadium eksploracji_£

oraz czynniki podmiotowe, uzdolnienia, zainteresowania, wartościowanie, a także możliwości oferowane przez otoczenie.

Propozycję Supera można widzieć jako wykorzystującą tc elementy psychologiczne. Rozwój zawodowy nic wynika z nich jednak w sposób jednoznaczny, gdyż niewątpliwy wpływ na podejmowanie rozmaitych funkcji zawodowych mają warunki ekonomiczne, a także sytuacyjno-społeczne. 'Ie zewnętrzne czynniki zmuszają przecież człowieka do podejmowania się nasuwających zadań i w ten sposób przyczyniają się do wyznaczenia jego rozwoju zawodowego, pojmowanego jako wyszukiwanie, opanowywanie różnych sposobów przezwyciężania trudności, przystępowania do nowych zadań i konieczności w związku z tym pogłębiania wiedzy, analizy własnego doświadczenia, zbierania informacji.

Interesującą koncepcję okresów rozwojowych przedstawił też E. H. Schein²-. Według niego jednostki muszą pokonywać etapy w trzech płaszczyznach: blospo-łeczncj, rodzinnej oraz zawodowej. Na każdym etapie człowiek jest konfrontowany z sytuacjami wyboru oraz przeszkodami, których pokonanie sprzyja dalszemu rozwojowi. Aby dokonać wyboru lub przezwyciężyć przeszkodę, jednostka musi rozwiązywać szereg zadań.

Przywołane koncepcje rozwojowe związane z poszczególnymi etapami różnią się co do ilości w zależności od modelu. W przypadku większości modę'.: znajdujemy zadania, które odzwierciedlają rozwój jednostki w płaszczyznach: społecznej, psychologicznej oraz zawodowej. Ericscn i I łavighuYst kładą nacisk na aspekty społeczne i psychologiczne, podczas gdy Miller i Form, Super oraz Schein podkreślają aspekty zawodowe. Wreszcie teorie rozwojowe procesów zachodzących mię dzy człowiekiem a środowiskiem pracy pozwalają w nowy sposób określić rolę zawodoznawstwa i poradnictwa zawodowego w tym procesie.

Jednak największy wpływ na ożywienie i ukazanie nowych możliwości koncepcji rozwojowych wywołał D. E. Super. Znawca poradnictwa zawodowego W. Rac hal ska podkreśla, że Super swoją teorią o rozwoju²² zawodowym człowieka wzmocnił znaczenie wszystkich działań mających na celu pomoc w planowaniu i w organizowaniu swego życia zawodowego przez człowieka. Twierdził on, że relacja: człowiek -praca zawodowa jest relacją całożyciową, choć w różnych okresach ma ona inną postać i zajmuje inną pozycję w planach życiowych.

W związku z tyn\ człowiek podejmuje wielokrotnie w życiu poważne decyzje zawodowe (wybór zawodu, szkoły, miejsca pracy, szukanie pracy, przekwalifikowanie, kierunek doskonalenia zawodowego itd.). Aby tc decyzje były korzystne dla człowieka, musi ort być do nich odpowiednio przygotowany. I tu wćaśnie jest miejsce na poradnictwo zaw'odow'c.

^łl E. H. Schcin. Carter Dynamics: Matthing !ndividual and Orgewaliorwl Nteds. Addison Wcsłcy 1973. - W. RachaJska. PrcbUny orientacji zawałowej i pcmdniciwa zawodowego w Poisce, P«iag3jp-uł Pracy, 1994. nr 23.

W Polsce rozwojowe traktowanie procesów zachodzących między człowiekiem i pracą zostało umożliwione przez powstanie pedagogiki pracy. Jednym z pierwszych zestawień stadiów rozwoju zawodowego w Polsce była propozycja K. Czar reckiego, który wyodrębnił pięć okresów: preorientacji zawodowej dzieci, orientacji zawodowej młodzieży, uczenia się zawodu, kwalifikowanej pracy zawodowej oraz okres reminiscencji zawodowej emerytów T. W. Nowacki zaproponował czte-roczynnikową teorię rozwoju, a mianowicie: wyposażenie dziedziczne, wpływy ogólnie branego środowiska, usystematyzowane; celowe wpływy wychowania oraz dążenia własne jednostki'¹. Następnym autorem prac nad rozwojem zawodowym jest Z. Wiątrowski, który dla kolejnych e: apów życia człowieka przyjął okres kształcenia przedzawodowego, zawodowego ; doskonalenia zawodowego {aktywności zawodowej)²⁵. Poddając analizie okres trzeci formułuje linię rozwoju zawodowego pracownika, którą tworzy: przygotowanie zawodowe, adaptacja społeczno-zawodowa, identyfikacja i stabilizacja zawodowa, sukces zawodowy oraz mistrzostwo w zawodzie²⁴.

Tak więc teorie rozwojowe nie koncentrują się na pojęciu „wybór zawodu", uznając je za zbyt wąskie i oddające stan rzeczy zbyt stabilny, ograniczony do wąskiego fragmentu wydarzeń, pozbawiony ciągłości i perspektywy.

Na gruncie tych teorii funkcjonują dwa główne pojęcia odnoszące się do interesującego nas zjawiska.

Pierwsze z nich — bar dzo szerokie — to pojęcie rozwój zawodowy, pod którym rozumie się wszelkie zmiany rozwojowe mające miejsce w różnych płaszczyznach funkcjonowania jednostki, które czyr.ia ją zdolną do budowania własnej drogi zawodowej. umiejscawiania się w święcie pracy i stabilnego utrzymywania się w nim.

Istoto rozwoju zawodowego w postaci wyróżnionych twierdzeń ujmuje K. Czarnecki ^i;. Wszystkie te twierdzenia tworzą obraz calośc podstawowej problematyki rozwoju zawodowego człowieka. Oto te twierdzenia:

Rozwój zawodowy człowieka jest jedną z wielu kategorii rozwoju i żyda ludzi, dających się obiektyw'::ie stwierdzić i wyróżnić. Jest on „osią życia” człowieka. wokół której koncentrują się jego myśli, przeżycia i działania.

2. Rozwój zawodowy jest procesem zmian zachodzących w świadomości jednostki, jej nieustannego zbliżania się Jo doskonałości działania w określonej dziedzinie, zawodzie, specjalności, specjalizacji, zadaniu, czynności, operacji, ruchu roboczym. Zmiany zachodzą u człowieka pod wpływem społeczno-kulturowych podniet oraz własnej, świadomej aktywności ogólnorozwojowej i ukierunkowanej

³¹K. Czarnecki. Rozwój zawodewy czltrwicka, Warszawa 1985. ••• 101—173.

^!<T. W. Nowacki. Zarys psychologii, wy i X. Warszawa 1979, s 208 i n.

³Z. Wiątrowski, Podstawy pedagogiki pracy. Bydgoszcz 1994. s. 18 i n.

* Tamże, s. 334 i n.; Z. Wiatr cwski. Podstawy podagegiki prery. wyd. Ul, Bydgoszcz 2000.

^!T\*.in. KjCzarnecki. 5. Karaś, Ptefajol igiu iv zarysie. Radon '.99G. s. 27-66; K. Czarnocki. ftjcfco '.og:a rozwoju ztMwwtgo człowieka, Kraków 1998

125