plany�ukacyjno zaw młodzieży w stadium eksploracji strona0 131

Plany cdnkacyjno-zawodowe młodzieży w stadium eksploracji

Scalając najistotniejsze wątki znaczeniowe przytoczonych tu twierdzeń dotyczących istoty rozwoju zawodowego można tę kategorię rozwoju człowieka zdefiniować następująco:

m

jest to taki ukierunkowany proces przemian świadomości i zachowania się jednostki, który powstaje w wyniku współzależnego oddziaływania na siebie przedmiotu i podmiotu, przejawiającego się w określonych formach jej aktywności społeczno-kulturowej, poszukiwaniu swojego miejsca w podziale pracy, twórczym przekształcaniu siebie i swojego środowiska materialnego, społecznego i kulturowego.

Jest to definicja nieco zmodyfikowana w stosunku do wcześniej opracowanej”.

Drugim sformułowaniem stosowanym w literaturze jest pojęcie rozwój kariery. pod którym rozumie się proces poszukiwania, ustalania i urzeczywistniania własnej drogi zawodowej”.

Jedno i drugie ż tych pojęć zawiera w sobie takie szczegółowe zjawiska związane z kształtowaniem się drogi zawodowej jednostki, jak: poszukiwania zawodowe, preferencje, wybory, umiejscawianie się i dostosowywanie się zawodowe. Obute pojęcia, niezależnie od ich różnego zakresu, rozumiane są jako ciąg rozwojowych zmian zachodzących w jednostce i jej działania, które mają charakter długotrwały, ukierunkowany i progresywny.

Teorie rozwojowe, przyjmując, iż zjawisko, które określone bywa jako „wybór zawodu”, jest procesem rozwojowym, w sposób konsekwentny używają sformułowań. które trafnie oddają istotę tego zjawiska, tj. jego ciągły, długotrwały i dynamiczny charakter. Stąd w rozprawach poci lodzący cii z tego kręgu teoretycznego pojęcie „wybór zawodu ” w zasadzie nie występuje, a jeżeli tak, to ies: ono zarezerwowane dła określenia fragmentu (lub fragmentów) omawianego procesu, w którym ma miejsce podjęcie decyzji o wyborze danego zawodu. Używany w literaturze anglojęzycznej 2wrot chnie — wybór, występuje najczęściej w sformułowaniach zawodowe wybory, zawodowy wybór (a nic wybór zawodu), przy czym sformułowania re odnoszone są do wszelkich zamierzeń i decyzji, jakie jednostka podejmuje w toku budowania i realizowania swej drogi zawodowej.

W toku rozwojowych przemian, określanych jako „rozwój zawodowy" iub „rozwój kariery”, jednostka podejmuje serię wyborów związanych z poszukiwaniem, planowaniem i realizacją własnej drogi zawodowej. Postanowienie o wyborze danego zawodu (poprzedzone na ogół kilkoma próbnymi, niestabilnymi wyborami), jest tylko fragmentem tej serii, który nie tylko jej nie zamyka, lecz przeciwnie — generuje cykl następnych wyborów zawodowych, dotyczących sposobu osiągnięcia tego zawodu, wyboru środowiska pracy, konkretnej roli zawodowej itp.

^MK. Czarnecki. Rozwój zawodowy człowieka, Warszawa 1985, s. 65: R. Parzęcki, X". $y:nda. B. Zawadzki. Orientacja i potcdnktwo zawodowe. Radom 1995.

“Analizę tego sformułowania przedstawiono w niniejszej pracy w rozdz. 1. p. 2.

_Rozdział drugi. Podstawy nferodologiczuc problematyki badawczej

W świetle ustaleń teorii decyzji zjawisko określane jako „wybór zawodu" jest złożoną decyzją sekwencyjną¹¹ która podejmowana jest wieloetapowo na przestrzeni drugiego czasu poprzez dokonywanie cząstkowych decyzji edukacyjno-za wodowych prowadzących stopniowo do umiejscowienia się jednostki w konkret nej roli zawodowej.

W złożonym ciągu kolejnych decyzji prowadzących do st abilnego zawodowego umiejscowienia się jednostki można wyodrębnić ich dwa syndromy, sprzężone ze sobą i wzajemnie się warunkujące sekwencja decyzji zawodowych i sekwencja decyzji edukacyjnych. W pierwszej z nich występować mogą następujące decyzje etapowe: wybór typu pracy zawodowej, grupy zawodów lub dziedziny pracy, określonego zawodu, środowiska pracy, typu zatrudnienia, miejsca zatrudnienia, stanowiska, rodzaju dominujących zadań zawodowych, fu kie mogą być wykonywane na gruncie określonych kwalifikacji (wybór roli zawodowej).

W drugiej sekwencji decyzji wyodrębnić można wybór typu kształcenia, poziomu kształcenia, rodzaju drogi edukacyjnej, typu szkoły, określonych szkól kolejnych szczebli kształcenia, kierunków profili kształcenia, szczegółowych tlzie dzi:i wiedzy, które jednostka zamierza poznać w toku edukacji. Jak pisze K. Czarnecki i S. Karaś, według Z. Ginzbcrga zawodowy wybór je: i trwającym przez całe życie procesem podejmowania decyzji, w którym jednostka poszukuje optymalnej drogi między jej oczekiwaniami, celami a realiami świata pracy^łT. Proces zawodowego wyboru pozostaje tak długo otwarty, jak długo jednostka podejmuje lub spodziewa się podejmować decyzje o swojej pracy i karierze.

Na gruncie powyższych analiz przyjmuje się. iż zjawisko zwane „wyborem zawodu” rozumieć się tu będzie jako długofalowy proces kształtowania się i rcalizn cji planu edukacyjno-zawodówego, w roku którego podejmowany jest ciąg decyzji zawodowo-edukacyjnych. Pla: edukacyjno-zawodowy to całokształt zamierzeń dotyczących kształcenia i pracy zawodowej, jakie jednostka formułuje na danym etapie jej kariery. Zamierzenia te posiadać mogą różny stopień konkretyzacji i stanowczości, przybierając formę projektów iub postanowień — decyzji.

Pojęcie „kariera edukacyjno-zawodowa" rozumiane będzie jako przebieg realizacji założonego przez ucznia planu życiowego¹¹.

131

1

Por. J. Kozieittki. ftyr/iołcgirau tcc-:a decyzji, Warszawa 1977 — rozważania poświęcone dynamicznym zadaniom ryzykownym, w tym zwłaszcza decyzjom wieloetapowym; M. Czcjwińska-Jasic-wiej, Decyzje rn!:>dzifiy óoiycrtfe własnej przyszłości (u war ^nśowu-nc 7sy:'v>spoleczne). Warszawa 1997: J. Ko-zić.ecld, odejmowanie decyzji, [w:] T. Tomaszewski (red.). Psych- v-: czółna. Warszawa 1992; T. Tyszka. /\nai-7d decyzyjna i psychologia decyzji. Warszawa ] 9Sł>.

^,7K Czarnecki. S. Kuraś. dz. cyt. s. 48.

•' Ze względów językowych pojęcie „kariera edukacyjno^zawodowa" zastępowane będzie niekiedy w dalszym tekście zwrotem „kariera życiowa¹. przyczym ->rzv 1 i.i -i? umownie, iż zwrot ten ma treść analogiczną do wymienionego :-.i po;ęc:a podstawowego