50744 skanuj0056 (21)

116 Neopozylywizm

osiągnięcia odpowiedniego poziomu w innych dziedzinach, i odwrotnie rozwój jednych dziedzin pociąga za sobą rozwój innych.

Taki,sposób myślenia utrzymuje się na-djl w niektórych zmodyfikowanych wer-sjoch neoewolucjonizmu. Wpływ na odrodzenie się ewolucyjnego sposobu myślenia w badaniu zmian społecznych miał artykuł Tnlcotta Parsonsa Evoliilionary Univcrsals m Society [ 1964). Parsons wymienił tam dziesięć podstawowych zmiennych właściwości ludzkich systemów społecznych -nazwał je „powszechnikami ewolucyjnymi" łub „zmiennymi uniwersalnymi". Dzięki przekształceniom powszochników (ich ciągłemu różnicowaniu, a także wytwarzaniu nowych mechanizmów integracji) zdolność adaptacyjna systemu ciągle wzrasta - bez ich rozwoju postęp jest zablokowany. Podstawowymi czterema powszechnikami charakteryzującymi wszystkie ludzkie systemy społeczne są: system komunikowania się, formy organizacji pokrewieństwa, określona religia i elementarna technika materialna. Następnie, jako symptomy rozwoju, pojawiają się: system uwarstwienia oraz jego kulturowe usankcjonowanie, a także organizacje biurokratyczne, system handlowy i pieniężny, normy o charakterze uniwersalnym i w końcu - stowarzyszenia demokratyczne. T. Parsons podjął następnie próbę naszkicowania wzoru ewolucji występującego w systemach historycznych, począwszy od stadium prymitywnego, poprzez stadium pośrednie, a skończywszy na stadium nowoczesnym. Poszukując współcześnie empirycznych potwierdzeń teorii Parsonsa, nadal zakłada się, że rozwój dziesięciu po-wszcchników jest połączonym, ciągłym procesem. Należy więc oczekiwać, że zaistnienie i przekształcenie powszcchnika 10 (stowarzyszenia demokratyczne) pociągnie za sobą zmianę powszcchnika 1 (system komunikowania) i następnych, powodując stopniowe przejście całego systemu na wyższy poziom. Sekwencje zmian mogą powtarzać się na coraz wyższych poziomach.

Wydaje się jednak, że ten sposób myślenia cechuje mcchanicyzm - pozostałość klasycznej teorii ewolucji, w myśl której wszystkie społeczeństwa przechodzą przez, te same etapy rozwoju według jednej linii. (Sam Parsons nic opowiada się za linearnym wzorem ewolucji, akcentuje natomiast jej ciągłość). Obrazy zmian i ewolucji powstałe w efekcie takiego myślenia nic mogą być niczym więcej jak tylko statycznymi opisami, bez pretensji wyjaśnienia przyczyn zmian i bez pretensji przewidywania dalszego rozwoju. (M.P.)

Zob. kultura, organicyzm, porządek społeczny, rozwój społeczny.

Literatura:

Buck G.L., Jacobson A.L., 1968, Social Evolu-tion and Stnictural — Funclional Analysis: An Empirical Tesi, „American Sociological ltcvicw", t. 33, nr 3.

Parsons T., 1964, Evolulionary Univcrsals in Society, „Amcrical Sociological Rcvicw", l. 29. nr 3.

Parsons T., 1966, Societics: Evolutionary and Comparalivc Perspectives, Englcwood Cliflś, Prcnticc-Hałl, New Jersey.

Parsons T., 1971, Tlić System of Modern Socie-tics, Englcwood Cliflś, Prcnlicc-Mall, New Jersey.

Szczepański J., 1967, Nawrót teorii ewolucji,' „Łódzkie Studium Etnograficzne", t. IX. Turner J.H., 1985, Struktura teorii socjologicznej, PWN, Warszawa.

Ncopozytywizm, zob. opcracjonaliza-cja, pozytywizm.

Nędza, zob. pauperyzacja.

Nicncgocjowalnc tlo, zob. interakcjo-nizm symboliczny.

Niepokoje społeczne, zob. klasy społeczne, ruchy społeczne.

Nierówności społeczne, zob. klasy społeczne, stratyfikacja. •

Nomenklatura, 1. W systemie realnego socjalizmu: 1) lista pozycji i stanowisk zarezerwowanych do obsadzenia wyłącznic przez członków rządzącej partii komunistycznej

Nomenklatura i 17

oraz innych osób cieszących się jej zaufaniem; 2) zbiorowość osób - głównie członków rządzącej partii komunistycznej - zajmujących najważniejsze stanowiska w państwie (zwłaszcza w administracji i gospodarce).

Adam Porgórecki [1994, s. 112] nomenklaturę określa jako grupę specjalistów, którzy zgadzają się służyć lojalnie aktualnie sprawującym władzę, i są oficjalnie traktowani jako gedni zaufania. Nomenklatura jest grupą ekspertów uznających tę samą ideologię i zatrudnianych po to, aby zdefiniować, zrozumieć i rozwiązać problemy w specyficzny, oczekiwany sposób [ibidem, s. 122]. W skład nomenklatury komunistycznej wchodzili nie tylko członkowie partii, lecz również osoby bezpartyjne, trzymane głównie na pokaz [A. Podgórccki 1995, s. 218].

System nomenklaturowy wprowadzony został w Rosji po zwycięstwie rewolucji bolszewickiej 1917 r. W okresie późniejszym obowiązywał we wszystkich krajach „obozu socjalistycznego". System ten polega! „na obsadzaniu stanowisk kierowniczych przez ludzi mających rekomendację partyjną" (W. Morawski 1994, s. 200-201]. Zapewniało to daleko idącą kontrolę partii komunistycznej nad przebiegiem życia społecznego i politycznego. Nomenklatura może być ujmowana jako system umacniania panowania ekonomicznego i politycznego. Osoby nic będące członkami partii komunistycznej ani nic cieszące się jej zaufaniem nic miały możliwości awansu zawodowego, w tym zwłaszcza objęcia wysokiego stanowiska kierowniczego. Równocześnie jest to sposób, w jaki władze zapewniają dystrybucję nagród dla osób lojalnych (zob. [K.M. Słomczyński, J.-H. Lee 1993, s. 283]), a także nabór nowych członków w swoje szeregi. Niejednokrotnie były to osoby najbardziej dynamiczne i ambitne, w wielu jednak przypadkach zwyczajni karierowicze (zob. [K.W. Frieske 1994]). Należy przypomnieć, że w szeregi każdej partii rządzącej napływa stosunkowo duża liczba osób liczcących wyłącznic na osiągnięcie z tego tytułu jakichś korzyści.

Nomenklaturę określa się jako klasę panującą w państwach socjalistycznych. Jacek Wasilewski i Edmund Wnuk-Lipiński [1995, s. 69] wyróżnili w Polsce osiem kategorii komunistycznej nomenklatury w 19SS r.: ,,l) aparat partyjny na szczeblu Komitetu Centralnego; 2) aparat partyjny niższego szczebla (sekretarze Komitetów Wojewódzkich); 3) posłowie, wyższa administracja państwowa i rządowa; 4) wyższa administracja szczebla wojewódzkiego; 5) przywódcy organizacji masowych szczebla centralnego; 6) nomenklatura gospodarcza: dyrektorzy i zastępcy dyrektorów zakładów znajdujących się pod bezpośrednią kontrolą KC; 7) nomenklatura kulturalna, tj. zajmujący czołowe stanosviska decyzyjne w mass mediach, nauce, kulturze; 8) wyższa służba zagraniczna: ambasadorowie, pierwsi sekretarze ambasad, szefowie placówek zagranicznych, reprezentanci Polski w instytucjach międzynarodowych".

Po upadku systemu komunistycznego w Polsce nomenklatura - rozumiana jako grupa osób - nic przestała istnieć. Co najmniej od 1988 r. obserwuje się proces tzw. uwłaszczenia nomenklatury, czyli przejmowania majątku państwowego przez wysokiego szczebla działaczy gospodarczych, wywodzących się z partii komunistycznych (PZPR i ZSL). Ten sposób „prywatyzacji" spowodował, że trzon środowisk gospodarczych w Polsce stanowią byli działacze partii komunistycznych. Na tej podstawie fazę przejściową - po odejściu od gospodarki planowej - określa się niekiedy mianem „kapitalizmu nomenklaturowego" (J. .Staniszkis).

Badania dotyczące przedstawicieli komunistycznej eks-nomcnklatury zmierzają do ustalenia odpowiedzi m.in. na następujące pytania: 1) czy istnieją zbieżne zachowania (strategie) jej członków; 2) czy występują wspólne elementy świata duchowego, takie jak wspólnie podzielane orientacje aksjologiczne, ethosowe oraz wzory