51373 P1030626

64 Feminizm, postmodernizm, psychoanaliza

dycji, która go wydalali coria emancypacji kobiet po wstnIn ialtn. "wnętrzna krytyka oświeceniowego libcrfliawm. który umożliwi/ jednak postawienie kwestii wyzwolenia kobiet. Zdantcm jliberalnych feministek, między innynn Berty Fricdan, teoria emancypacji kobiet bez liberalnej państwowości i jej instytucji byłaby w ogóle niemożliwa. Argumentują one, że — mimo dokonanego na przykład przez Loc,kc*a wykluczenia kobiet z dziedziny racjonalności flogjka libcraliznjtPpoIcpa na stopniowym zwiększaniu dostępu do praw i przywilejów wszystkich grup, lciorc sanioupo-wazniają się do emancypacji. Liberalne feministki, podobnie jak inni współcześni liberalęwie (na przykla^MFCichard Rort^fc roz-wazają możliwość ocalenia emancypacyjnej mocy liberalizmu w formie, która zastąpiłaby dawne uniwersalistyczne roszczenie. Natomiast wroga tej tradycji część przedstawicielek ruchu wy-zwołenia kobiet proponuje po prostu zastąpienie liberalizmu in-nym programem politycznym. Dla feministek socjalistycznych jest to marksizm (na przykład Suiamirh Firestone), dla radykalnych racjonalizm d rebours (na przykład Mary Dały), dla zwolenni-

dckonstrukcjonizmu/poststrukturahzmu (na przykład Gayatri Spi-vak). Socjalistyczne feministki kwestionują możliwość oparcia poetycznego programu wyzwolenia kobiet na tak indywidualistyczne/ koncepcji jak liberalizm. Feministki, które Hekman nazywa radykalnymi, proponują natomiast zmianę znaków tradycyjnych dychotomii, na których opiera się liberalna teoria filozoficzna i polityczna. Głównym oskarżonym staje się tu wykluczająca „męska” kategoria racjonalizmu. Uprzywilejowanie tego, co irracjonalne, kosztem tego, co racjonalne, sfery prywatnej kosztem sfery publicznej, ma służyć stworzeniu nowego, kobiecego ideału politycznego.    >■

Ad. b) W feminj&tycznejetycc różnice w kał turo wy ch doświadczeniach kobiet i mężczyzn definiowane są jako znaczące z punktu widzenia teorii moralnościⁿ. Feministki dostrzegają brak etyki opartej na wartościach związanych z kobiecym uczestnictwem w kulturze i dominację ^męskich" zasad. Owa odmienność kobiecego doSwiadczenia, które ma być źródłem innej etyki, lączo-

IIIIIHEI

rozezna me OSwiecetiiowtf tneUtiuirracji?    ^5

na jest zwykle albo z różnym dla obu pici procesem socjalizacji (teorie relacji 1 obiektem), albo z przyrodzonymi atrybutami kobiet, wynikającymi ze zdolności reprodukcyjnej (esctic111 In biologiczny lub psychologiczny). W obu wypadkach kobiecy wkład w teorię moralności łączony jest z takimi jnkościami, jak odpowiedział* ność, _nmacierzyńskośćXdcfiniowanic sicbic)wrelacji do druitic-go. Na przykład Carol Gilligan w In a Dtffercnt Voicc rozwija psychoanalityczne wątki podjęte przez Nancy Chodorow⁷*, twierdząc, że przymus męskiego procesu dyfcreucjacji wobec matki/ kobiety i brak tej konieczności u pici przeciwnej implikują uniwersalne zróżnicowanie aksjologiczne pici (teoria relacji z obiektem)¹⁰. Dlatego uważa się na przykład, żę dla mężczyzn główną wartością są autonomia i indywidualizm, dlaj^obict zaś rclacyj-ność. Feministycznej etyce wykorzystującej esencja!istycznej ujęcia kategorii „kobiety” towarzyszą z kolei często twierdzenia, których radykalizm jest bliski odwróconemu schematowi z Pici i charakteru Ottona Weiningera, gdzie kobieta była istotą z natury swej nieznającą etyki.

Ad. c) Estetyka stanowi jeden z obszarów poddanych najwni-k li wszy ni feministycznym studiom. Feministyczna estetyka skutecz-nic podważyła przekonanie o uniwersalisty cznym charakterze sztu-ki, która „nie ma płci”. U podstaw feministycznych eksploracji w tej dziedzinie leży przekonanie, że obecność w artystycznym kanonie głównie kobiety-przedmiotu (a nie artystycznego podmiotu)

* nie" jB^l§fprzypadKOwa i    pnrhnHną faiLogocenuyczoego

sutemu reprezentacji, cechującego kulturę Zachodu⁸¹. Radykalizm początków „drugiej fali” opierał się na próbach podważenia i rozbicia całego kanonu uznanego za patriarchalny, mizoginicz-ny i wykluczający kobiety/to, co kobiece. Chodziło jednak nie tylko o pokonanie zewnętrznych przeszkód społecznych czy ekonomicznych, utrudniających artystkom dostęp do sztuki. Konstatacja „męskiego” charakteru kanonu, w którym od wieków kobieta widziana jest oczami mężczyzny, sprowokowała pytanie o to, co kobiety robiły w nieprzedstawianej sferze prywatnej, na marginesach oficjalnego życia. Doprowadziło to następnie do zakwestionowania standardów estetycznych i artystycznych jako nie-