48299 Skan41

12 /. Seminarium w szkole wyższej

i przy zachowaniu szacunku dla ustalonych zasad co do liczebności studentów w grupie.

3. Formy pracy seminaryjnej

Zajęcia seminaryjne, wobec pewnych określonych i odmiennych celów dydaktycznych, różnią się w sposób zasadniczy od innych form dydaktyki akademickiej. Różnią się także między sobą, ponieważ sposoby ich prowadzenia zależą nie tylko od samego prowadzącego, jego temperamentu, zaangażowania, pozycji naukowej, pasji badawczej. W równym albo jeszcze większym stopniu zależą od samych uczestników seminarium, od ich motywacji, zdolności, odpowiedzialności. Efekty tego są najbardziej widoczne w referatach przygotowywanych przez samych studentów.

Referatem nazywa się zwykle pisemne opracowanie określonego zagadnienia w celu przedstawienia go w grupie. Pisanie referatów — jak zauważa Z. Pietrasiński — uczy wnikliwie i krytycznie czytać, porządkować i podsumowywać zgromadzone wiadomości, wyrażać myśli w formie pisemnej i ustnej precyzyjnie i jasno, wyrabia samodzielność w zdobywaniu wiedzy i w myśleniu. Stanowi bowiem pierwszy, wstępny etap samodzielnej pracy twórczej¹. Inaczej mówiąc, referat powinien wskazywać na oczytanie studenta, umiejętność samodzielnego myślenia i umiejętne operowanie właściwą terminologią, symbolami itp.².

Referaty mogą mieć bardzo różny stopień trudności. W pracach seminaryjnych najłatwiej jest wyróżnić referaty sprawozdawcze, porównawcze i porównawczo-krytyczne. W pewnym przybliżeniu można powiedzieć, że charakteryzują one trzy rodzaje zajęć seminaryjnych, jakie wyróżnia się z uwagi na stan zaawansowania prac dyplomowych studentów: seminaria ćwiczeniowe, referatowo-dyskusyjne i konsultacyjne.

W referatach sprawozdawczych przedstawia się słuchaczom jednego autora i jego poglądy na określone zagadnienia albo całą treść wybranej książki lub mniejszej publikacji³. W takim referacie zamieszcza się dane bibliograficzne, informację o autorze, literaturę i źródła, na których oparł się autor publikacji, przedstawia się metodę badawczą przez niego zastosowaną, konstrukcję pracy oraz oczywiście jej treść⁴.

Pisanie referatów sprawozdawczych, poza poznawaniem literatury, uczy najbardziej podstawowych umiejętności, dotyczących tak zasad pisania, jak i redagowania tekstów naukowych. Jest oczywiste, że pewnego doświadczenia, a zatem i wielu ćwiczeń, wymagają np.: umiejętne sporządzanie not bibliograficznych, dzielenie tekstu na ustępy czy przedstawianie cudzych poglądów.

W referatach sprawozdawczych mogą oczywiście znaleźć się też własne uwagi o walorach i mankamentach omawianej publikacji. Czasami pomagają w tym opublikowane recenzje omawianego dzieła, czasami warto sięgnąć do innych prac na ten sam lub podobny temat. Zawsze jednak trzeba umieć odróżniać elementy ważne od mniej istotnych. Unikać też należy kompilowania referatu z fragmentów przeczytanych tekstów, bez pewnej myśli przewodniej i bez zrozumienia sensu wykorzystywanych pojęć. Niezbędne jest zatem sięganie przynajmniej do opracowań ogólnych i słownikowych. W swej ambitniejszej postaci referaty sprawozdawcze stają się więc referatami sprawozdawczo-krytycznymi.

Za bardziej zaawansowane uważa się referaty porównawcze i po-równawczo-krytyczne. Wymagają poznania obszerniejszej literatury. Ich przedmiotem jest już wybrane zagadnienie lub problem, a nie mniej lub bardziej samodzielne przedstawienie określonej publikacji. Referaty takie wymagają planu tworzonego w sposób właściwy dla bardziej rozbudowanych opracowań. Niezbędne są także: pewna samodzielność i umiejętności metodyczne, związane z klasyfikowaniem i wykorzystywaniem gromadzonych materiałów. Niektóre z tych referatów mogą zawierać pierwiastki typowe dla pracy twórczej w postaci syntezy i oceny stanu wiedzy w jakiejś kwestii⁵.

Referowane przez starszych seminarzystów rozdziały prac dyplomowych mają oczywiście charakter porównawczo-krytyczny, a zajęcia, na których są przedstawiane, są już seminariami o charakterze konsultacyj-

1

   Z. Pietrasiński: Sztuka uczenia się. Warszawa 1962, s. 80.

2

   J. Rudniański: Uczelnia i ty. Technologia pracy umysłowej, Warszawa 1987, s. 121.

3

   Tak charakteryzuje ten rodzaj referatów W.P. Zaczyński: Poradnik autora prac seminaryjnych, dyplomowych i magisterskich, Warszawa 1995, s. 30.

4

   Tak strukturę tych referatów rysuje J. Orczyk: Zarys metodyki pracy umysłowej, Warszawa 1984, s. 68.

5

   Z. Pietrasiński: Sztuka uczenia się..., s. 81, 82.