51604 Nartowska Różnice indywidualne0035

leżności, a jednocześnie przydatności społecznej. Do grupy czynności samoobsługowych należałoby zaliczyć czynności higieniczne (mycie zębów, rąk, twarzy), czynności porządkowe (sprzątanie zabawek, czasem słanie łóżka, pomaganie dorosłym w sprzątaniu, wycieranie talerzy itp.) oraz czynności przygotowawcze, poprzedzające podjęcie i wykonanie jakiegoś zadania (przygotowanie do malowania, wycinania, do oglądania przezroczy itp.).

Wszystkie te złożone, a nawet skomplikowane działania kształtują się w doświadczeniu dziecka i podlegają prawom uczenia się i treningu \ Najwcześniejszą fazą rozwoju późniejszych czynności samoobsługowych jest kontakt dziecka z przedmiotem w wieku niemowlęcym, kiedy to na drodze aktywnego poznawania wielozmy-słowego dochodzi stopniowo do identyfikacji przedmiotu. Poprzez oglądanie, dotykanie, manipulowanie, potrząsanie, oblizywanie, dziecko uzyskuje obraz przedmiotu, a coraz szersze doświadczenia manipulacyjne, które dziecko zdobywa dzięki dorosłym, pozwalają mu poznać przydatność i funkcję przedmiotu (zastosowanie łyżeczki, bucika, czapeczki itp.). W trakcie działań dochodzi do wykształcenia podstawowych struktur czynnościowych, składających się z elementów percepcyjnych i kinetyczno-motorycz-nych^{1 2}. Pod koniec wieku niemowlęcego włącza się w ten proces słowo jako dźwiękowy symbol przedmiotu i czynności.

Ten pierwszy okres formowania się struktur czynnościowych, opartych na informacjach zdobytych na drodze sensoryczno-motorycznej, przyczynia się, z jednej strony do lepszego przystosowania się dziecka do świata, z drugiej do aktywnego poznawania otoczenia poprzez przekształcanie jego elementów. Wszelkie zmiany wywołane przez samo dziecko lub dorosłych, pojawianie się nowych przedmiotów i różnorodne ich zastosowanie wymagają od dziecka modyfikowania wytworzonych schematów czynnościowych, co prowadzi do doskonalenia funkcji percepcyjno--motorycznych i do zrozumienia związków przyczynowo-skutkowych między przedmiotami i działaniami — służy Więc rozwojowi myślenia I, Na bazie opisanych mechanizmów kształtują się czynności samoobsługowe. Charakteryzuje je: ukierunkowanie na określony cel. (włożenie ubrania, zjedzenie zupy) oraz określona i względnie stała struktura spostrzeżeniowo-ruchowa, korzystniejsza z punktu widzenia skuteczności działania. Każda z czynności samoobsługowych wymaga od dziecka znajomości cech używanych przedmiotów i ich funkcji, opanowania umiejętności posługiwania się nimi, czyli osiągnięcia pewnego poziomu sprawności w zakresie koordynacji wzrokowo-ruchowej, która z kolei doskonali się w miarę narastania częstości wykonywania tych zadań. Natomiast ilość i jakość doświadczeń uzależniona jest od wymagań i oczeki- ³

7:

1

   Z. Włodarski: Rozwój i kształtowanie doświadczenia indywidualnego (Biblioteka Psychologiczna, tort 2). Warszawa WSiP 1975.

2

   A. Dzierżanka-Wyszyńska: Rozwój psychomotoryki małego dziecka. Warszawa PZWS 1972.

3

J. Piaget nazywa procesem asymilacji przyswajanie przez dziecko nowych informacji o świecie zewnętrznym i włączanie ich do całokształtu istniejących schematów czynnościowych, natomiast przekształcanie tych struktur dla lepszego dostosowania ;,|łę do sytuacji zewnętrznej i do zmian w niej zachodzących nazywa procesem a k o m o d a c j i. Opisany wyżej okres w rozwoju myślenia J. Piaget nazywa okresem inteligencji sensoryczn o-m o-torycznej.