53178 słow037

garncarskiego, jak i stosowanie bardziej zaawansowanego obtaczania czy toczenia naczyń na kole. Jest zatem obecnie jasne, że naczynia gliniane - ze względu na łatwość ich produkowania, możliwość przejmowania obcych wpływów, uwarunkowania ze strony środowiska naturalnego (dostępność odpowiednich dla danej technologii surowców garncarskich), jak również pojawianie się przypadkowych podobieństw- nic mogą być w sposób jednoznaczny wykorzystywane do odtwarzania pochodzenia i wczesnej historii Słowian.

Archeologia dysponuje jednak innąkatcgoriąźródel, która dostarcza wiarygodnych informacji o miejscu uformowania się kultury wczesnosłowiańskiej i drogachjej rozprzestrzeniania się w Europie. Chodzi tu mianowicie o archeologicznie uchwytne pozostałości osiedli wczesnosłowiańskich, a zwłaszcza o formy domostw odkrywanych w tych osiedlach. Domostwo, jako miejsce egzystencji człowieka, pełni kluczową rolę w jego kulturze, i to w aspekcie zarówno materialnym, jak i duchowym oraz społecznym. Otaczane jest sentymentem i emocjami, a z jego wznoszeniem i użytkowaniem do dzisiaj wiążą się rozmaite symbole, rytuały i obyczaje. Forma domu- kształt, rozplanowanie wewnętrzne i wygląd zewnętrzny- nic tylko organizuje życic zamieszkującej go rodziny, ale także stanowi, również w świccie współczesnym, ważny element identyfikujący człowieka jako członka pewnej grupy etnicznej, kulturowej czy społecznej. W związku z tym nic podlega ona tak łatwo procesom innowacji czy zmian w wyniku kontaktówmiędzykulturowych.

Archeologia dostarcza przesłanek do twierdzenia, że w przypadku wczesnych Słowian to właśnie forma domostwa — a nic rodzaj metalowych ozdób czy glinianych naczyń - była głównym wyrazicielem świadomości „bycia Słowianinem”, przynależności do tej samej grupy plemiennej, zachowującej poczucie tożsamości w czasie wielkich migracji, które doprowadziły do zasiedlenia przez nią połowy naszego kontynentu. Oczywiście, materialnym symbolem wczesnosłowiańskiej wspólnoty etnicznej, być może znacznie ważniejszym, mogły być inne elementy kulturowe, niestety nieuchwytne archeologicznie, takie jak strój czy sposób uczesania włosów (bizantyński historyk Prokop z Cezarei, piszący około połowy VI w., zwrócił uwagę, że wszyscy Słowianie mają rudawe włosy).

Na wielkich obszarach Europy, od dorzecza Dniepru na wschodzie po dorzecze Łaby na zachodzie i od Półwyspu Bałkańskiego na południu po dorzecze górnego Dniepru, środkową Wisłę i środkową Łabę na północy, występowały w wiekach VI i VII, a więc w okresie, kiedy źródła pisane mówiły o wędrówkach Słowian, bardzo podobne do siebie, niemal identyczne, domostwa: pólziemianki i ziemianki o czworokątnym, często kwadratowym planie, z piecem kamiennym (rzadziej glinianym) w jednym z narożników (z reguły w północno-wschodnim).

Ustalenia chronologiczne, dokonane głównie przez Kazimierza Godłowskicgo (1979), pozwalająna wyznaczenie pewnej zasady w przestrzennym rozwoju pojawiania się tej formy: od najstarszych obiektów w Europie Wschodniej, po najmłodsze (z końca VI w. lub początku VII w.) na terenach między Odrą a Łabą.

Najwcześniejsze obiekty tego typu, reprezentujące już wykształconą, „klasyczną” formę, pozwalające przesunąć