54044 IMG720 (2)

16 Program estetyki strukturalnej

Znaczenie wypowiedzi artystycznej kształtuje się w wyniku współpracy i interferencji znaków niejednorodnych, przysposobionych już do odgrywania gdzie indziej wy-specjalizowanych ról. Z tego właśnie względu zajmowały go żywo sprawy teatru i filmu. I tu, i tam bowiem ma się do czynienia z sytuacjami w pewnym sensie modelowymi w perspektywie zagadnień „wielojęzyczności”. Zarówno spektakl teatralny, jak - w inny sposób - przekaz filmowy to układy kompleksowe, których składniki odsyłają do szeregu systemów semiotycznych równocześnie. A przy tym nie są to wypowiedzi rozbite na „głosy” z różnych regestrów znakowych, lecz spójne organizmy znaczeniowe o własnych zasadach koordynacji, nadbudowanych niejako nad regułami poszczególnych składni partykularnych.

Mniej więcej w połowie lat trzydziestych Mukafovsky zajął się klasycznymi problemami estetyki. Owocem tych zainteresowań stała się przede wszystkim książka Este-tickd funkce, norma a hodnota jako socialni fakty (1936), po niej przyszły studia dalsze, w większości drukiem nie publikowane, które przypomniano dopiero w latach ostatnich. Miejsce funkcji estetycznej pośród innych funkcji dzieła sztuki, norma estetyczna, dzieło jako zbiór wtartośd, związek sztuki z rzeczywistością, rola osobowości w sztuce, dzieło a światopogląd - oto wykaz najważniejszych kwestii rozwiązanych przez czeskiego uczonego. Ten nurt jego twórczości był swego rodzaju nadbudową nad dwoma omówionymi wyżej. Nie chodzi bynajmniej o ich następstwo w czasie. Już od połowy lat trzydziestych wszystkie te nurty rozwijały się współbieżnie. Gdy jednak na nie spojrzeć nie z punktu widzenia chronologii, lecz z punktu widzenia logiki systemu pojęciowego, który współtworzyły, ich problemowa kolejność nie ulega wątpliwości: droga prowadziła od poetyki, poprzez refleksję komparatystyczną mad pozaliterackimi zjawiskami artystycznymi, do estetyki ogólnej. Mimo to nie byłoby właściwe przyrównywać dorobek badawczy Mu-

kafoyskiego do solidnie budowanego gmachu, którego mocny fundament tworzyła lingwistyka, zasadnicze kondygnacje — nauka o literaturze, poddasze — dociekania nad osobliwościami innych sztuk, a efektowną kopułę -estetyka. W rzeczywistości bowiem poszczególne poziomy nie zostały wyraźnie rozgraniczone, a ich wzajemne dopasowanie wcale nie było dokładne. Kopuła w wielu miejscach nie pokrywa całej budowli, a w innych jest znacznie od niej szersza. Sformułowania ogólnoestetyczne nie uwzględniały szeregu istotnych ustaleń dokonanych „niżej”, te ostatnie zaś nie dostarczały odpowiednio bogatej dokumentacji dla wszystkich hipotez zgłoszonych „wyżej”. Podobnie zresztą rzecz się przedstawia na przejściu od poetyki do refleksji nad pozaliterackimi zjawiskami artystycznymi. Gdyby więc chcieć zrekonstruować podstawy teorii sztuki Muka?ovskiego, należałoby uwzględnić al pari doświadczenia zgromadzone we wszystkich nurtach jego zainteresowań, a nie tylko w tym, w którym powstawały prace rozstrząsające ogólne zagadnienia estetyki.

^Za najistotniejszą cechę budowanej przez niego estetyki uznać wypada jej konsekwentnie semiologiczną orientację. Dzieło sztuki — utrzymywał — jest wysoko-zorganizowanym znakiem, a rozmaite gałęzie sztuki są systemami znakowymi. Jak w każdym znaku, również tu należy odróżnić dwie strony: materialny nośnik i znaczenie. O swoistości poszczególnych sztuk decydują: a) charakter materialnych nośników, z których się korzysta, i sposoby ich organizowania; b) zasady przyporządkowywania owym nośnikom pewnych wartości znaczeniom c) charakter wyróżnialnych jednostek semaj i sposoby konstruowania z nich większych cal

Rekonstrukcja taka przekracza możliwości niniejszego komentarza, niemniej chcielibyśmy chociażby wyliczyć najbardziej znamienne rysy owej teorii, po to przede wszystkim, by wskazać w ten sposób na momenty integrujące wielodrożną pracę Mukarovskiego.

•VOiSt

2

Wiród znaków