54263 str 098 099 (3)

10. DOBIERZ PARY BAJKOWE

1.    Król i opat — Kto nie pamięta treści bajki, znajdzie jej omówienie w rozdziale 11 pod nr 8, a przeczytać ją może m. in. w zbiorze, który wydał J. Krzyżanowski i K. Żukowska-Billip pt. Dawna facecja polska (1960). Bibliografię wariantów ludowych bajki zgromadził J. Krzyżanowski w Polskiej bajce ludowej (t. 1, Typ 922).

2.    Wyrwidąb i Waligóra — Para bajecznych siłaczy, często braci, z których jeden bez trudu wyrywał drzewa z korzeniami, a drugi przenosi góry. Historia ich to pasmo pokonanych przeszkód, za co w nagrodę otrzymują zwykle rękę królewny. Zob. m. in. K. W. Wójcicki. Klechdy. Warianty ludowe: J. Krzyżanowski, jak wyżej (t. 1, Typ 300 B i 301).

3.    Uczeń i czarnoksiężnik — Omówienie treści bajki w rozdziale 11 pod nr 1, a przeczytać ją można m. in. w zbiorze, który sporządził S. Dzikowski pt. Klechdy polskie (1948).

Zob. także K.W. Wójcicki: Klechdy. Warianty ludowe: J. Krzyżanowski, jak wyżej (t. 1, Typ 325).

4.    Żołnierz i niedźwiedź — W tej bajce rękę królewny ma otrzymać śmiałek, który spędzi noc w towarzystwie groźnego niedźwiedzia. Podejmuje się tego dokonać żołnierz, który różnymi przemyślnymi sposobami obezwładnia niedźwiedzia.

Zob. m. in.: S. Ciszewski: Krakowiacy. Monografia etnograficzna. T. 1 Podania. Poioieści fantastyczne. Powieści anegdotyczno-obyczajowo-moralne (1894). Bibliografia innych wariantów ludowych: J. Krzyżanowski, jak wyżej (t. 2, Typ 1160).

5.    Chłop i diabeł — Ta para w świecie bajki wchodzi ze sobą w liczne najrozmaitsze stosunki i kolizje rozstrzygane często za pomocą zakładów, które przeważnie sprytny chłop wygrywa, a pokonany naiwny diabeł zmuszony jest opuścić plac boju.

Zob. m. in.: O diable. Sabałowe bajki (1969). Bibliografię innych przekazów ludowych gromadzi: J. Krzyżanowski, jak wyżej (t. 2, Typ 1030 i 1060).

6.    Dziad i baba — Kochająca się przez cale długie życie para, w momencie nadejścia śmierci „prawdziwej” lub zainscenizowanej dla sprawdzenia miłości, odsyła sobie wzajemnie nieproszonego gościa. Świetne literackie ujęcie bajki dał J. I. Kraszewski w wierszu pt. Dziad i baba (.Poezje, 1843, t. 1), do którego muzykę napisał Stanisław Moniuszko. Pamiętają państwo?

Był sobie dziad i baba Bardzo starzy oboje.

Ona kaszląca słaba,

On skurczony we dwoje... itd.

Bibliografię wątków ludowych podaje: J. Krzyżanowski, jak wyżej (t. 2, Typ 1354).

7.    Diabiica i papież — Ksiądz podsłuchuje rozmowę czartów, z której wynika, iż jeden z nich, w postaci pięknej kobiety, kusi do grzechu papieża. Ksiądz eg-zorcyzmami zmusza diabła, aby go na drzwiach kościoła zaniósł do Rzymu. Przybywszy na miejsce, uderza w twarz diablicę, która natychmiast rozlewa się w plamę czarnej mazi, spowiada skruszonego papieża i tym samym środkiem lokomocji powraca do swojego kościoła. Opowieść ta, znana Europie Zachodniej od czasów średniowiecza, u nas zadomowiła się w Małopolsce tak, że nabrała tam cech lokalnego podania. Najdawniejszy jej zapis podał L. Siemieński pt. Żaby, drzwi i grobla w Wiślicy w zbiorze Podania i legendy polskie, ruskie i litewskie (1845).

Zob. także: J. Krzyżanowski, jak wyżej (t. 1, Typ 829).

8.    Lis i wilk — Lis zaprasza głodnego wilka na wesele lub do karczmy. Tam wilk objada się tak, iż nie może wydostać się z powrotem przez dziurę, którą wszedł. Zjawiają się zwabieni hałasem ludzie. Lis uchodzi, a wilk zostaje zabity lub obity. W tym drugim przypadku często jeszcze musi nieść na grzbiecie lisa, który umazał łeb w cieście i udaje ciężko rannego. Zob.: S. Ciszewski: Krakowiacy. Inne warianty ludowe: J. Krzyżanowski, jak wyżej (t. 1, Typ 3).

9.    Wilk i pies — Stary pies wygnany przez ludzi, którym za młodu wiernie służył, przystaje na służbę do wilka. Dalsze losy bohaterów różnie są przez bajkę przedstawiane. W niektórych opowieściach wilk symuluje porwanie dziecka, które pies udaremnia i w ten sposób odzyskuje dawne względy gospodarzy, w innych pies z wdzięczności zaprasza wilka na wesele lub do

7*

99